احمد قارزی - دانشجوی دکترا، گروه زیست‎شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه لرستان، خرم آباد
نسرین حیدری - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه زیست‎شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه لرستان، خرم آباد

چکیده در این بررسی، ویژگی­های تشریحی و بافت­شناسی بیضه و لوله‎های منی­ساز در دوره پس از زمستان خوابی در سوسمار لوداکیا نوپتا ساکن شمال استان لرستان در رشته کوه زاگرس مورد تحقیق قرار گرفت. برای این منظور نمونه­های سوسمار نر در طول ماه‎های فروردین تا شهریور برای مدت دو سال متوالی از منطقه مطالعاتی جمع آوری و در آزمایشگاه ،غدد تناسلی از نمونه­ها خارج و برای مطالعات بافت­شناسی از مراحل تثبیت، آبگیری، شفافسازی، آغشتهسازی و قالب­گیری عبور داده شدند. با کمک میکروتوم دوار برش‎های سریالی تهیه و با روش هماتوکسیلین- ائوزین رنگ‎آمیزی گردیدند. مقاطع تهیه شده در نهایت بوسیله میکروسکوپ نوری مورد بررسی­های کمی و کیفی قرار گرفتند. نتایج این مطالعه نشان داد که در طول ماه‎های فروردین تا شهریور قطر لوله‎های منی­سار و ضخامت اپی­تلیوم زایای این لوله‎ها کاهش پیدا میکند. به علاوه در فاصله ماه‎های فروردین تا اردیبهشت سلول‎های تناسلی در حال پشت سر گذراندن مرحله میوز یا بالغ شدن هستند و هنوز اسپرماتوزوئیدی در لوله‎ها مشاهده نمی­شود. در طول ماههای خرداد و تیر اوج فعالیت اسپرماتوژنیک اتفاق می‎افتد و اسپرماتوزوئیدهای بالغ به داخل لومن لوله‎ها آزاد میشوند. در طی ماه‎های مرداد تا شهریور تولید اسپرم متوقف و روند کاهشی در لوله‎ها شروع می‎گردد. به طور کلی این تحقیق مشخص کرد که در این گونه اسپرماتوژنز از نوع وابسته بوده و اوج فعالیت اسپرماتوژنیک زمانی است که طول روزها بلند و درجه حرارت محیط بالا است و در منطقه مطالعاتی این اوج با ماه‎های خرداد و تیر مصادف می­گردد.

سوسمار, بیضه, بافت‎شناسی, چرخه تولیدمثلی, تغییرات فصلی