فرهاد بیات - دانشجوی دکتری، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشگاه تهران، کرج، ایران
محمد رضا جهانسوز - گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشگاه تهران، کرج، ایران
محمدباقر حسینی - گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشگاه تهران، کرج، ایران
فریدون سرمدیان - گروه علوم و مهندسی خاک، دانشگاه تهران، کرج، ایران
غلام رضا پیکانی ماچیانی - گروه اقتصاد کشاورزی، دانشگاه تهران، کرج، ایران
مصطفی اویسی - گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشگاه تهران، کرج، ایران

فصل رشد، بخشی از سال می باشد که طی آن شرایط آب و هوایی (دمای مناسب و رطوبت کافی) و رشد مطلوب گیاه امکان پذیر است. با شناخت دوره رشد در منطقه و نیاز آبی گیاه می توان مدیریت صحیحی در تولید محصولات دیم اتخاذ کرد. در این تحقیق، طول دوره ی رشد منطقه ی ابهر با استفاده از میان یابی خطی و داده های اقلیمی مورد بررسی قرار گرفت. علاوه بر آن، نیاز آبی، عملکرد پتانسیل و افت عملکرد در بافت خاک سنگین، متوسط و سبک برای گندم زمستانه و جو بهاره ی دیم با استفاده از روش فائو و اطلاعات دراز مدت هواشناسی مطالعه شد. نتایج نشان داد که از لحاظ رطوبت، طول دوره ی رشد ۱۷۹ روز بود که شروع و پایان آن به ترتیب ۱۰ آبان و ۸ اردیبهشت برآورد شد. اما با در نظر گرفتن دمای هوا و دمای بحرانی گیاه، از آغاز دهه ی دوم آذر ماه تا پایان دهه ی اول اسفند ماه، جزو دوره ی رشد محسوب نمی شود. از این رو، طول دوره ی رشد به ۸۹ روز تقلیل یافت. طول دوره ی مرطوب نیز ۳۸ روز محاسبه شد که شروع و پایان آن به ترتیب ۱۸ آذر و ۲۵ دی ماه بود. بارش موثر، نیاز آبی و آبیاری محصول برای گندم به ترتیب برابر با ۸۹ ، ۲/۶۱۱ و ۴/۵۲۲ میلی متر و برای جو به ترتیب ۸/۴۱، ۳/۳۹۰ و ۵/۳۴۸ میلی متر بود. میزان افت عملکرد ناشی از تنش آبی در بافت خاک سنگین، متوسط و سبک در گندم به ترتیب برابر با ۶/۱۲، ۰/۰۰ و ۲/۴۲ درصد و مقادیر آن برای جو به ترتیب برابر با ۳/۴۲، ۰/۲۸ و ۵/۶۵ درصد محاسبه شد. میانگین، حداقل و حداکثر تولید نهایی در بافت های خاک ذکر شده برای گندم به ترتیب ۲۶/۱، ۵۰/۰ و ۹۰/۱ تن در هکتار و برای جو به ترتیب ۴۸/۰، ۱۸/۰ و ۸۰/۰ تن در هکتار برآورد شد. جهت کاهش اثرهای منفی کوتاهی دوره ی رشد منطقه و هم پوشانی ناقص آن با چرخه ی رشد محصول، اقداماتی مانند برداشت مطلوب از آب بارش ، کشت به موقع، بهبود بهره وری از آب، انتخاب ارقام مقاوم به خشکی یا ارقام زودرس و حفظ رطوبت با خاک ورزی حفاظتی را جهت دستیابی به پایداری در تولید محصول دیم توصیه می شود.

پتانسیل تولید, فصل رشد, محصول دیم, نیاز آبی