مهدی پورهاشمی - نویسنده مسئول، دانشیار پژوهش، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
سجاد عالی محمودی سراب - دکتری جنگل داری، بخش تحقیقات جنگل ها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اهواز، ایران

ساختار جنگل های زاگرس بر اثر دخالت های انسانی و عوامل محیطی به شدت در حال تغییر است. ساختار اصلی این بوم سازگان ها فقط در بخش های کوچکی مانند مناطق قرق و دور از دسترس حفظ شده است که می تواند به عنوان الگویی برای مدیریت توده های جنگلی زاگرس استفاده شود. در پژوهش پیش رو، ویژگی های ساختاری یک توده دارای سابقه ۱۵ سال قرق (گلزار) با یک توده دخالت شده (کهشور) در جنگل های شهرستان ایذه استان خوزستان مقایسه شدند. در هر توده، یک قطعه نمونه یک هکتاری مربعی شکل پیاده شد و مشخصه‎های کمی همه اصله های چوبی اندازه گیری شد. باتوجه به نرمال نبودن داده ها، آزمون ناپارامتری من ویتنی یو به منظور مقایسه آماری استفاده شد. براساس نتایج به دست آمده، تراکم توده کهشور، ۲۷۳ اصله در هکتار بود که در آن، سه گونه درختی بلوط ایرانی (Quercus brantii Lindl.)، کیکم (Acer monspessulanum L.) و زالزالک (Crataegus aronica Bosc.) حضور داشتند، اما تراکم توده قرق، ۲۲۵ اصله در هکتار ثبت شد که علاوه بر سه گونه مذکور، دو گونه درختچه ای ارژن (Amygdalus orientalis Mill.) (با فراوانی قابل توجه) و کلخونگ (Pistacia khinjuk Stocks) نیز حضور داشتند. در توده گلزار، نسبت اصله های شاخه زاد و دانه زاد به تقریب مساوی بود، اما در توده کهشور ۵/۸۳ درصد درختان را پایه های شاخه زاد تشکیل دادند. هرچند درمجموع، میانگین مشخصه های کمی در توده طبیعی بیشتر از توده قرق بود، اما مقایسه مشخصه ها به تفکیک گونه و مبدا بین دو توده نشان داد که بیشتر مشخصه های اندازه گیری شده در توده قرق گلزار به طور معنی داری بیشتر از توده طبیعی کهشور بود. فقط درمورد متغیر ارتفاع درختان شاخه زاد کیکم، اختلاف معنی داری بین دو توده مورد مطالعه مشاهده نشد. نتایج این پژوهش نشان داد که قرق می تواند تاثیر مثبتی بر عناصر ساختاری توده به ویژه تنوع گونه ای، استقرار اشکوب درختچه ای در بخش زیرین جنگل و اصلاح ساختار قطری داشته باشد، بنابراین افزایش مساحت توده های حفاظت شده در جنگل های زاگرس به سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور و سازمان حفاظت محیط زیست توصیه می شود.

اشکوب درختچه ای, بلوط, پراکنش قطری, تراکم, کهشور, گلزار