کیومرث سفیدی - نویسنده مسئول، دانشیار، گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
سجاد قنبری - دانشیار، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی اهر، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

جنگل های ارسباران، زیستگاه اصلی سیاه خروس قفقازی (Lyrurus mlokosiewiczi Taczanowski) به عنوان یکی از مهم ترین گونه های در معرض انقراض هستند. تحلیل کمی ساختار و ترکیب جوامع درختی در زیستگاه این پرنده، اطلاعات پایه مناسبی برای برنامه های حفاظتی آن فراهم می کند. پژوهش پیش­رو با هدف کمی سازی ویژگی های جوامع درختی در بخشی از زیستگاه سیاه خروس قفقازی در جنگل های ارسباران در استان آذربایجان شرقی انجام شد. پس از شناسایی مناطق حضور و عدم حضور این پرنده، سه قطعه نمونه یک هکتاری در هر منطقه انتخاب شد و برخی از ویژگی های همه درختان موجود در آن ها مانند قطر برابرسینه و ارتفاع اندازه گیری شدند. برای آشکارسازی تفاوت ها از مقایسه میانگین شاخص های مرتبط با ساختار و ترکیب جوامع درختی استفاده شد. میانگین قطر درختان در منطقه حضور این پرنده (۶/۰±۱/۱۱ سانتی متر) به طور معنی داری بیشتر از منطقه عدم حضور آن (۷/۰±۵/۸ سانتی متر) به دست آمد. همچنین، در منطقه حضور این پرنده، دامنه تغییرات قطر درختان بیشتر بود و درختان قطورتر از ۲۰ سانتی متر به وفور مشاهده می شد. شاخص های ضریب تغییرات قطر، تنوع اندازه ای درختان، غنای کلاسه های ارتفاعی، غنای گونه ای و ارتفاع اشکوب بالا، اختلاف معنی داری را بین دو منطقه مذکور نشان ندادند، درحالی که ارتفاع درختان زیراشکوب در منطقه حضور این پرنده (۰۶/۰±۵/۱ متر) به طور معنی داری بیشتر از منطقه عدم حضور آن (۰۲/۰±۱ متر) بود. فراوانی خشک دارها در منطقه حضور این پرنده به طور معنی داری کمتر به دست آمد. میانگین فراوانی نسبی اوری (Quercus macranthera Fisch. & C.A.Mey.) در منطقه حضور این پرنده (۲/۲±۱/۷۵ درصد) به طور معنی داری بیشتر از منطقه عدم حضور آن (۷/۱±۴/۵۲ درصد) بود. در یک نتیجه گیری کلی می توان عنوان کرد که رویشگاه های با ارزش نسبی زیاد اوری و حضور گونه های همراه قره قات (Ribes biebersteinii Berland.) و نسترن وحشی (Rosa canina L.) در زیراشکوب برای سیاه خروس قفقازی، مطلوبیت دارند. با این حال، ساختار به نسبت همگن درختان با حضور پایه های قطور اوری و کمترین تعداد از خشک دارهای افتاده در کف جنگل، شرایط مناسبی برای حضور این پرنده فراهم می کنند. این اطلاعات می­تواند در بازسازی زیستگاه سیاه خروس قفقازی و احیا رویشگاه های مخروبه استفاده شود.

بازسازی زیستگاه, پرندگان, حفاظت از طبیعت, ساختار جنگل, قره قات