صادق بافنده - استادیار دانشگاه پیام نور مشهد

یکی از آرزوهای مشروطه­خواهان متجدد در اواخر دوران قاجار، تاسیس بانک ملی بود که از نشانه­های ترقی به شمار می­رفت، شاید این آرزو به خاطر نقش دو بانک استقراضی و شاهی در غارت منابع کشور بوده است و شاید هم به خاطر مدرنیزه­کردن کشور.  طرح تاسیس بانک ملی در اوایل تشکیل مجلس اول مشروطه ارائه شد. لیکن عدم همکاری درباریان و شاه و برخی از وزرا با پیشنهاد تاسیس بانک ملی و عدم همیاری در خرید سهام از سوی متمولان، امکان عملی تحقق آرزوی مجلسیان را تدریجا به یاس مبدل ساخت، به ویژه دشمنی و مخالفت­های دو کشور روس و انگلیس درباره تاسیس یک بانک ایرانی در حد بسیار موثری در شکست طرح نمایندگان مجلس نقش داشت و نهایتا هم کودتای محمد­علی­شاه و تعطیلی مجلس، تاسیس بانک ملی را به تعویق انداخت. شروع بانکداری در ایران به حدود ۱۲۰ سال قبل باز می گردد یعنی حکومت ناصرالدین شاه قاجار. در ابتدا شاهان قاجار که درک درستی از نقش بانک در اقتصاد و جامعه نداشتند امتیاز تاسیس بانک را تقدیم اتباع روس و انگلیس کردند. حتی حق چاپ اسکناس در این دوره در اختیار یک بانک انگلیسی بود. مقاله حاضر به بررسی اوضاع مالی دولت ایران در چهل­سال آخر دوره قاجار و نقش بانک­های خارجی در بهره­برداری از این اوضاع می­پردازد و سپس روند شکل­گیری نظام بانکی ایران را که منجر به تاسیس بانک ملی در سال ۱۳۰۷هجری شمسی شد، بررسی­می کند.

ایران, بانکداری, مدرنیسم, بانک شاهی(شاهنشاهی), بانک استقراضی