مجید صوفی - عضو هیئت علمی و رئیس تحقیقات آبخیزداری، مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امو

علل ایجاد آبکند هنوز مورد بحث بسیاری از محققین دنیا است زیرا تعیین علل بر مبنای مددارک کلی و مبهم بنا شده است. مشخص شدن علت اصلی ایجاد آبکند و نحوه پاسخ سیستمهای مختلف ژئومورفولیک در برابر تغییرات حاصل، مدیران اراضی را قادر خواهد ساخت تا با در نظر گرفتن و رعایت عوامل موثر مدیریتی، از ایجاد ابکندها جلوگیری نماید. در این تحقیق سعی شده است ضمن پرداختن به علل متفاوت ایجاد آبگند در اکوسیستمهای مختلف، کرونولوژی تشکیل آبکند در یک محیط جنگلی ایجاد شده و سپس شرایط لازم برای بوجود آمدن آن مورد بررسی قرار گیرد. مدارک تاریخی، همچون عکسهای هوایی با فواصل زمانی متفاوت، نقشه ها، مدارک روایتی و اندازه گیری های صحرائی و آمار هواشناسی موجود جهت تعیین زمان ایجاد ابکند و پاسخ سیستم جنگلی مورد استفاده قرار گرفت. بمنظور مقایسه پاسخ قطعات جنگلی پس از تخریب، مقاومت سطح جنگلی طبیعی و تخریب شده اندازه گیری شد. برای بررسی نظریه های موجود در باره ایجاد ابکند، بررسیهای صحرائی در آبخیزهای لامرد در جنوب فارس نیز ملحوظ گردیده است. نتایج تحقیقات انجام شده نشان داد که قطع درختان طبیعی، بهم خوردگی سطح خاک توسط ماشین آلات و وقوع بارندگی شدید 206 میلیمتری در یک روز بلافاصله پس از تخریب جتگل، علت اصلی وقوع فرسایش شدید آبکندی بوده است. اطلاعات موجود نشان می دهد که اکوسیستمهای طبیعی جنگلی مقاومت بالایی در برابر تغییرات اقلیمی از خود نشان می دهند بطوریکه بارانهای روزانه تا 400 میلیمتر قادر به ایجاد آبکند در سطوح وسیع نبوده اند. قطع جنگل اوکالیپتوس و تخریب سطح آن سبب کاهش مقاومت برشی سطحی به میزان 2 تا 3 برابر شده بطوریکه بارانهای روزانه 80 تا 100 میلیمتر با دوره بازگشت 1 تا 2 ساله قادر به ایجاد آبکنده ها بوده اند. برای ایجاد شبکه ای وسیع از آبکندها، بارانهای با دوره بازگشت 10 تا 15 ساله ضروری است در حالیکه قطعات باقیمانده از جنگل طبیعی تحت تاثیر همین بارانها هیچگونه فرسایشی را نشان نمی دهند. نتایج تحقیقات انجام شده نشان داده است، در صورت وقوع بارانهای بزرگتر از 80 میلیمتر در سال اول تخریب، خطر ایجاد فرسایش آبکندی بسیار زیاد است. مدارک موجود در هر دو سیستم مورد تحقیق نشان می دهد که تخریب اکوسیستم توسط انسان شرط لازم بوده اما کافی نیست. برای مشهود بودن پاسخ سیستم می بایستی پس از تخریب، بارانهای بزرگ وقوع یابند و در صورتکوتاه بودن فاصله زمانی بین تخریب و وقوع باران شدید و یا سیلاب، امکان ایجاد آبکند بسیار زیاد است. گرچه نوسانات اقلیمی ممکم تاست سبب ایجاد آبکند شوند اما تاثیر انسان بصور قطع پوشش، خاکبرداری، تغییر سطح اساس رودخانه ها و طرح های عمرانی می تواند ایجاد آبکند را بیشتر از گذشته تشدید نماید.