زهرا علیزاده بیرجندی - دانشجوی دکتری تاریخ ایران - دانشگاه الزهرا (س)
محمد امیر شیخ نوری - دانشیار گروه تاریخ دانشگاه الزهرا (س)

فرآیند مدرن سازی و اصلاحات تجددگرایانه در دوره ی ناصری، جنبه های گوناگون حیات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی جامعه ی آن روز را در بر گرفت. اساسی ترین عنصری که در فرآیند مدرن سازی در این دوران موثر واقع شد، عنصر نقد و اندیشه ی انتقادی است. در مقاله حاضر، ضمن بررسی جایگاه های ظهور گفتمان انتقادی، ویژگی های این گفتمان و نتایج حاصل از رواج آن ارزیابی و نشان داده شده است. که علی رغم تنوع کانون های ظهور این گفتمان، وجوه اشتراکی چون نگرش نقادانه، آگاهی بخشی، ناخرسندی از وضع موجود و تاکید بر ضرورت اصلاحات را می توان در همه آنها مشاهده کرد. ضرورتی که هیات حاکمه آن عصر را به انجام اصلاحات تجددگرایانه وادار ساخت.

قاجار, دوره ناصری, اصلاحات, تجدد, گفتمان انتقادی