زهرا اسدی ساعتلو - MSc Student in Medical Entomology and Vector Control, Cellular and Molecular Research Center, Urmia University of Medical Sciences, Urmia, Iran
نوید دین پرست جدید - Pasteur Institute of Iran
صابر رائقی - Maragheh University of Medical Sciences
ناصح ملکی رواسان - Pasteur Institute of Iran
صابر قلی زاده - Urmia University of Medical Sciences

مقدمه و هدف: مالاریای انسانی یکی از بیماری های منتقل شونده توسط حشرات است که انتشار وسیعی در سطح جهانی دارد. تلا شهای بسیاری در جهت کنترل و حذف ناقلین این بیماری صورت گرفته است. An. stephensi و An. gambiae ناقلین اصلی این بیماری در دو قاره آسیا و آفریقا هستند. شایان ذکر است که اعضای کمپلکس گامبیه دارای گونه های ناقل و غیرناقل می باشد. آنوفل استفنسی نیز دارای سه فرم بیولوژیک است که از ظرفیت انتقال متفاوتی برخوردار هستند. این تنوع فنوتیپی و ژنوتیپی، شناسایی جمعیت های ناقل و به تبع آن پایش و کنترل بیماری مالاریا را دشوارتر نموده است. در این ارتباط، مطالعه حاضر با هدف مقایسه ویژگی های تشخیصی مورفولوژیکی و مولکولی در دو گونه مهم ناقل مالاریا در دو قاره جهان آسیا و آفریقا انجام شد. روش کار: پس از جستجو، مطالعه و دسته بندی مقالات مرتبط با موضوع مورد بحث، مقایسه دو گونه An. gambiae و An. stephensi براساس ویژگی های مورفولوژیک و مولکولی انجام شد. برای مقایسه مورفولوژیکی از کلیدهای مورفولوژیک جداگانه معرفی شده برای دو گونه، نمونه های موجود در انسکتاریوم دانشگاه علوم پزشکی ارومیه و نمونه های موجود در انسکتاریوم ملی انستیتو پاستور ایران استفاده گردید. برای مقایسه مولکولی دو گونه نیز تمامی توالی های موجود از پنج مارکر مولکولی Cytochrome c( COI ،)Cytochrome c Oxidase IICOII Internal Transcribed Spacer۲( ITS۲ ،)Domain ۳( D۳ ،)Oxidase I  و Odorant-bindingOBP۱ Proteins  در بانک جهانی ژن استخراج شدند و با استفاده از نرم افزارهای بیوانفورماتیک آنالیز گردیدند. یافته ها: نتایج نشان دادند که تعداد ریچ های روی تخم An. gambiae از An. stephensi بیشتر می باشند؛ اما بر خلاف An. stephensi ، تعداد ریچ ها در An. gambiae صفت تشخیصی برای جداسازی کمپلکس آن محسوب نمی شوند. در مقایسه لاروهای دو گونه، چهار ویژگی و در بالغین، سه ویژگی متفاوت وجود داشت. علاو ه براین، تمامی مارکرهای مولکولی به خوبی توانستند دو گونه را از یکدیگر تفکیک کنند؛ اما مارکرهای ITS۲ و D۳ برای مقایسه های بین گونه ای و COII ،COI و OBP۱ برای مقایسه های درون گونه ای ارجحتر می باشند. نتیجه گیری: استفاده تلفیقی از رو شهای تشخیصی سنتی و روشهای مولکولی جدید می توانند همزمان در تفکیک بین گونه ای استفاده شوند؛ از این رو در راستای برنامه حذف مالاریا در ایران و کشورهای تحت پوشش دفتر منطق های مدیترانه شرقی سازمان جهانی بهداشت توصیه می گردد با استفاده از تلفیق داده های مورفولوژیکی، مولکولی و اپیدمیولوژی میدانی، را هکارهایی عملی را برای برنامه های کنترل ناقلین ارائه داد. بدیهی است که هیچ کدام از این داده ها به تنهایی پاسخگوی نیازهای برنامه کنترل ناقلین نبوده و هماهنگی طراحی، اجرا و ارزیابی طرحهای تحقیقاتی کاربردی و اقدامات اجرایی برای موفقیت حذف و ریشه کنی مالاریا و دیگر بیمار یهای ناقل زاد مورد نیاز می باشد.

Anopheles stephensi, Anopheles gambiae, morphological identification, molecular taxonomy, phylogenetic, آنوفل استفنسی, آنوفل گامبیه, تاکزونومی مولکولی, تشخیص مورفولوژیک, فیلوژنتیک