سحر مبصر - دانش آموخته کارشناسی ارشد، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران
محمدرضا بی همتا - استاد، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده علوم و مهندسی کشاورزی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران
علیرضا عباسی - دانشیار، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، کرج، ایران
سجاد رشیدی منفرد - استادیار، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
عبدالرحمن رسول نیا - دکتری ژنتیک و به نژادی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، کرج، ایران.

هدف: به دلیل کمبود آب و تنش خشکی آخر فصل در کشت دیم عدس در ایران، مطالعه حاضر با هدف شناسایی ژن های دخیل در تحمل به تنش خشکی و بررسی تغییرات آن ها به منظور شناسایی نقش آن ها در این فرایند، در ژنوتیپهای حساس و متحمل عدس، انجام شد.مواد و روش ها: به منظور شناسایی توالی توافقی ناحیه رمزکننده ژن های انتخابی دخیل در تحمل به تنش خشکی گیاه عدس، ابتدا توالی های قطعات بیانی و خوانش ژن هایAQUAPIP۲ ،FBA، OEE۲، WRKY۱ و XTH با استفاده از توالی های ارتولوگ در سایر گیاهان هم خانواده عدس شناسایی شدند. در پژوهش حاضر، به منظور القای تنش خشکی، از آبیاری ۶۰،۹۰ و ۳۰ درصد ظرفیت زراعی به ترتیب برای شاهد، تنش متوسط و شدید استفاده شد. RNA گیاه عدس، از بوته های تحت تنش و شاهد استخراج، cDNA آن ها تهیه و بیان ژن های شناسایی شده، توسط تکنیک qRT-PCR، سنجیده شد. برای درک بهتر پاسخ، تاثیر تنش خشکی بر برخی صفات مورفولوژیک، فیزیولوژیک و بیوشیمیایی گیاه عدس، ارزیابی شد.یافته ها: با افزایش شدت تنش خشکی، ارتفاع بوته، وزن تر اندام هوایی و ریشه، وزن خشک اندام هوایی و ریشه، محتوای نسبی آب برگ، شاخص سطح برگ، کلروفیل و پروتئین برگ، کاهش و تراکم کرک برگ، میزان نشت الکترولیتی، پرولین و کربوهیدرات، محتوای مالون دی آلدهید و غلظت هیدروژن پراکسید، افزایش یافتند. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده های بیان نسبی ژن نشان داد که با افزایش شدت تنش، بیان نسبی ژن هایAQUAPIP۲ ، FBA و WRKY۱، افزایش معنی دار و بیان XTH و OEE۲ کاهش معنی دار یافت.نتیجه گیری: افزایش شدت تنش خشکی، منجر به افزایش بیان نسبی ژن های AQUAPIP۲، FBA و WRKY۱ شد. افزایش محتوای نسبی آب برگ و فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان وکاهش غلظت هیدروژن پراکسید، تحت تاثیر افزایش بیان AQUAPIP۲ و WRKY۱ بود. افزایش بیان نسبی FBA منجر به افزایش غلظت کربوهیدرات شد. نتایج نشان می دهد که این سه ژن دخیل در تحمل به تنش خشکی در عدس بودند.

واژه های کلیدی: ژنوتیپ متحمل, ژنوتیپ حساس, شدت تنش, محتوای نسبی آب برگ