رفعت زارع بیدکی
احمد قنبری

برای انجام عملیات سازه ای در آبخیزها به خصوص احداث بندهای اصلاحی هزینه های هنگفتی صرف می شود. بنابراین ارزیابی عملکرد آنها اهمیت زیادی دارد. برای ارزیابی عملکرد هر پروژه ای نیاز به داشتن شاخص هایی است که بتوان با بررسی آنها به ارزیابی از عملکرد کلی آن پروژه رسید. برای ارزیابی عملکرد بندهای اصلاحی نیز نیاز به شاخص های دقیقی است که بیش از آن­که مبتنی بر ارزیابی رفتار طبیعت باشند، بر پایه عملکرد اقدامات اجرا شده بنا شده باشند. هدف از این پژوهش ارائه ی معیارهای علمی و دقیق برای ارزیابی کارایی جمعی بندهای اصلاحی و نیز ارزیابی کارایی چند مجموعه از بندهای اصلاحی در آبراهه های استان چهارمحال و بختیاری با استفاده از این معیارهاست.  برای انجام این کار، ۱۲ آبراهه با بندهای اصلاحی سنگی ملاتی و گابیونی اجرا شده طی سال­های ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۰ ، که دارای بیشترین تنوع در طراحی، ابعاد و شرایط حوزه بودند، انتخاب گردید. سپس ۷ معیار که در کارایی گروهی بندها نقش داشته یا به عملکرد کل شبکه مربوط هستند شامل: رعایت فاصله بندها بر اساس شیب حد رسوبات، انتخاب نوع بند، استفاده از مصالح موجود، حداقل تخریب در منطقه، تثبیت ارتفاعی آبراهه، تناسب حجم پشت بندها با رسوب قابل ترسیب، و حداقل غرقاب نمودن عرصه، تعریف شد. سپس امتیاز هر یک از گزینه ها در معیارهای مذکور با استفاده از روابط تعریف شده به دست آمد. سپس وزن معیارها به روش توزیع پرسش­نامه مقایسات زوجی تعیین شد. نهایتا با کمک یک مدل بهینه شده از فرایند تحلیل سلسله­مراتبی، بندهای مورد مطالعه ارزیابی شد. نتایج این تحقیق نشان داد که معیارهای "رعایت فاصله بندها بر اساس شیب حد رسوبات"  با وزن ۲۹۷/۰ و " انتخاب نوع بند" با وزن ۱۶۸/۰، بیشترین تاثیر را در کارایی گروهی بندها دارند. همچنین از بین آبراهه های انتخاب شده، مجموعه بندهای احداث شده در آبراهه مرغملک و  سرخ کوه با وجود سادگی و کوچک بودن بیشترین امتیاز را کسب کرده (حدود ۸۰ درصد)  و در حقیقت بهترین کارایی را داشته اند.

Chahar Mahal and Bakhtiary Province, Criterion, Gabion Checkdam, Ranking, Stream Erosion, Stone-mortar Checkdam, Watershed manngment., آبخیزداری, بند گابیونی, بند سنگی-ملاتی, چهار محال و بختیاری, رتبه بندی, فرسایش آبراهه ای, معیار