محمدابراهیم بنی حبیب - استاد، گروه مهندسی آبیاری و زهکشی، پردیس ابوریحان، دانشگاه تهران، نویسنده مسئول،
محمدحسین هادی نژاد - کارشناس ارشد، مهندسی منابع آب، پردیس ابوریحان، دانشگاه تهران
علی محمدی - دانشجوی دکتری، علوم و مهندسی منابع آب، پردیس ابوریحان، دانشگاه تهران

با توجه به مشکلات ایجاد شده برای حوضه دریاچه ارومیه که عمدتا از عدم اجرای مدیریت بهم پیوسته منابع آب در این حوضه نشات گرفته است، انجام مطالعاتی با رویکرد مدیریت مصرف آب در بحث کشاورزی ضروری به نظر می­ رسد. در این تحقیق با استفاده از آمارهای موجود در زمینه میزان تولید و مصرف محصولات زراعی و باغی و همچنین صادرات و واردات این کالاها در حوزه ­آبخیز دریاچه ارومیه، میزان تبادلات با توجه به آب مجازی هر محصول، مشخص گردید. با توجه به نیاز آبی هرگیاه و عملکرد آن، میزان آبی که برای تولید محصول نهایی مصرف می گردد مشخص شد و سپس با در نظر گرفتن میزان صادرات و واردات هر یک از محصولات، ارقامی که باعث خروج و ورود آب به حوضه گردیده اند، مشخص شدند. به ­طور میانگین چغندرقند با اختصاص ۳۹۴ میلیون مترمکعب آب مجازی و توت با داشتن ۰۰۱/۰ میلیون مترمکعب، به­ترتیب بیش­ترین و کم­ترین صادرات آب مجازی طی سال های ۱۳۸۷ الی ۱۳۹۳ داشته اند. در مقابل طی این سال ها به­ طور میانگین برنج با ۱/۹۶۳ میلیون مترمکعب و سماق با ۰۰۳/۰ میلیون مترمکعب آب مجازی، بیش ترین و کمترین میزان واردات آب مجازی به حوضه را داشته اند. مجموعا در طی سال های مطالعه شده، ۷/۹ میلیارد مترمکعب آب به صورت مجازی وارد حوضه گردیده است. براساس نتایج نیز پیشنهاد می­گردد تا با کاهش صادرات محصولاتی مانند چغندرقند و پیاز و به طبع آن واردات این محصولات، بتوان از مصرف و خروج بی رویه آب از حوضه جلوگیری نمود. بنابراین با روش ارائه شده در این مقاله، می ­توان امکان احیای منابع آب یک حوضه را از طریق مدیریت آب مجازی بررسی نمود.

تنش آبی, حوضه دریاچه ارومیه, بیلان آب مجازی, مدیریت منابع آب