داوود سعادت - استادیار، گروه معماری، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.
ثنا احتشام فر - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه معماری، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.

سازه در معماری به عنوان اولین مسئله مهم برپا سازی فضا مطرح است، اما کم تر به عنوان مسئله ای زیباشناسی به آن نگریسته شده زیرا که زیباشناسی غالبا در آخرین مراحل طراحی و ساخت مطرح می شود. گنبد ساخته شده با سطوح هندسی دارای ساختار پوسته کروی یا نیمه کروی و یا پوسته مشبک بر اساس شبکه ای از حلقه های بهم پیوسته بزرگ(ژئودزیک) بر روی سطح خود می باشد که نمونه های بارز گنبدها می توان به گنبدهای تاریخی مساجد و دیگر بناها به صورت خشتی و آجری و بتنی به صورت پوسته ای و دیامتیک و ژیودزیک اشاره کرد. روش تحقیق از نوع تحقیق های کیفی بوده که با روش توصیفی – تحلیلی پژوهش شده است و اطلاعات لازم برای تحقیق از طریق مطالعات کتابخانه ای و مقایسه ای نمونه های بررسی شده در رابطه با سازه های پوسته ای گنبدهای کروی شکل از منظر زیبایی شناختی فرمی استفاده شده است. گنبدهای ایرانی را می توان به گنبدهای یک پوسته، دو پوسته، سه پوسته تقسیم کرد و رفتار سازه ای گنبد تحت بار وزن که در تمام مرز خود دارای تکیه گاه است، متاثر از خصوصیات هندسی گنبد است در این نوع پوسته ها که نسبت به محورشان قرینه هستند و دو مورد در ارتباط با زیبایی شناسی ذهنی- عینی در فضای شهری وجود دارد: ۱-تجربه ای لذت بخش، رها از مفاهیم و بدون هدف عملکردی را شامل می شود ۲- در زیبایی شناسی ذهنی، نه تنها عوامل حسی، بلکه دانش، فرهنگ و الگوهای از پیش تعیین شده نقش دارند که البته مقولات ذهنی بر تفکر تاکید می ورزد و مقوله عینی بر تجربه تاکید دارد. نتایج نشان می دهد که زیبایی ساختار فضاهای به نمایش در آمده در تحقیق، از نظر کالبد و فضای معماری بر درک زیبایی شناسی فرمی معماری اثری مهم دارند.

گنبدها، منظر زیباشناختی، فرمی، ساختاری، ساختارهای پوسته ای، کروی.