منا مازوجی - کارشناسی ارشد، گروه جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه کردستان، سنندج
کیومرث محمدی سمانی - استادیار، گروه جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه کردستان، سنندج و مرکز پژوهش و توسعه جنگلداری زاگرس شمالی، بانه
وحید حسینی - استادیار، گروه جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه کردستان، سنندج و مرکز پژوهش و توسعه جنگلداری زاگرس شمالی، بانه

کرم های خاکی، از مهم ترین شاخص های اکولوژیک در ارزیابی کیفیت خاک اکوسیستم های خاکی قلمداد می شوند. در این پژوهش، با هدف ارزیابی تغییر کاربری اراضی جنگلی بر تراکم و زیست توده کرم های خاکی و برخی مشخصه های خاک، در چهار کاربری مختلف جنگل کمتر دست خورده، جنگل بهره برداری شده، زراعت آبی (یونجه) و باغ (سیب و گلابی) در منطقه ای در اطراف روستای یعقوب آباد در جنگل های بانه، ۴۰ پروفیل خاک به صورت کاملا تصادفی انتخاب و نمونه های خاک و کرم خاکی از عمق ۲۵-۰ سانتی متری برداشت شد. نتایج نشان داد که تغییر کاربری اراضی سبب کاهش کربن آلی خاک در کاربری های مختلف نسبت به کاربری جنگل کمتر دست خورده (۹۵/۲ درصد) شده است. کاربری جنگل بهره برداری شده نسبت به دیگر کاربری ها کمترین مقادیر فسفر و هدایت الکتریکی را به خود اختصاص داد. در سایر فاکتورهای خاک نیز از جمله نیتروژن، C/N، پتاسیم، pH، درصد رطوبت و درصد سنگریزه اختلاف معنی داری وجود داشت. همچنین، بیشترین تراکم کرم های خاکی به کاربری جنگل کمتر دست خورده (۸/۲۰۴ در مترمکعب) و کمترین مقدار آن به کاربری جنگل بهره برداری شده (۸/۴۴ در متر مکعب) تعلق داشت. در مجموع تراکم کرم های خاکی با زیست توده آنها و همچنین با درصد تاج پوشش درختان همبستگی مثبت معنی دار و با درصد سنگریزه و درصد بیرون زدگی خاک همبستگی منفی معنی داری نشان داد. همچنین افزایش زیست توده کرم های خاکی همبستگی مثبت معنی داری با کربن آلی، نیتروژن کل و رطوبت خاک و همبستگی منفی معنی داری با درصد بیرون زدگی خاک نشان داد. در نهایت می توان گفت تغییر کاربری اراضی جنگلی و بهره برداری در جنگل، می تواند سبب کاهش تراکم کرم های خاکی شود.

تغییر کاربری, جنگل زاگرس, شاخص زیستی, فاکتورهای غیرزیستی خاک