مرتضی اکبری - دانشیار، گروه مدیریت مناطق خشک و بیابانی، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
محبوبه سربازی - دکترا، بیابان زدایی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران
علی سیبویه - دکترا، مدیریت صنعتی، عضو گروه پژوهشی تفکر سیستمی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
سمیه فدایی - دانشجوی دکتری مدیریت صنعتی، گروه مدیریت، دانشکده علوم اداری و اقتصادی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

بیابان یک اکوسیستم پیچیده و بیابان زایی یک فرآیند پویا، همراه با تهدید و خطر جدی برای محیط زیست و انسان است. شبیه سازی سیستم های محیطی مبتنی بر فرآیند دو نظام طبیعی و انسانی، درک و شناخت عملکردی اکوسیستم ها را فراهم می سازد. پویایی سیستم (System Dynamic) به عنوان شاخه ای از تفکر سیستمی است که به ارائه مدل مفهومی و شبیه سازی آن بر مبنای این تفکر، برای بررسی و مطالعه رفتار سیستم های پیچیده همچون بیابان زایی و تخریب سرزمین می پردازد. مدل سازی دینامیک بیابان زایی به عنوان تابعی از عوامل طبیعی همچون اقلیم، زمین شناسی، خاک و فعالیت های انسانی مانند؛ افرایش جمعیت، تغییر کاربری اراضی، توسعه اراضی شهری، کشاورزی و دامداری برای پیش بینی خطر بیابان زایی و حمایت از سیاست گذاری احیاء اراضی تخریب شده لازم و ضروری است. پژوهش حاضر با رویکردی اکتشافی- مروری و با هدف شناسایی عوامل اصلی تاثیرگذار در گسترش بیابان زایی با استفاده از رویکردهای مفهومی DPSIR و معرفی روشی مناسب برای مدل سازی دینامیک تغییرات بیابان زایی بر اساس مدل سازی فضایی و مدل دینامیک سیستم فضایی (Spatial System Dynamic) همراه با نمودارهای علی-حلقوی ارائه شده است. در این پژوهش برای نمونه، نمودار علی-حلقوی دو زیر مجموعه از عوامل موثر در گسترش بیابان زایی مانند؛ افزایش چرای دام و تغییر کاربری اراضی بر تخریب پوشش گیاهی و فرسایش خاک مورد بحث قرار گرفته است. امید است روش ارائه شده، امکان تغییر رویکرد مدیریت اراضی طبیعی مبتنی بر مدیریت ریسک را توسعه داده و توجه برنامه ریزان محیطی را در مدل سازی تغییرات و کاهش خسارت ناشی از آنها فراهم سازد.

تخریب سرزمین، فعالیت های انسانی، مدل سازی فضایی، پویایی سیستم