مرضیه نیکجوی - دانشجوی دکتری آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران

حوزه های آبخیز نقش بسیار مهمی در حفظ محیط زیست و توسعه پایدار بازی می کنند. طی سالیان اخیر با رشد سریع جمعیت، تغییر اقلیم، بحران های اقتصادی نامتعارف، کمبود منابع آب وخاک و افزایش شدید استفاده از منابع طبیعی، حوزه های آبخیز با چالش های بسیاری مواجه هستند. در دو دهه اخیر پیشرفت های زیادی در زمینه برنامه ریزی، رویکردهای اجرایی - طراحی چارچوب ارزیابی پایداری و سلامت حوزه های آبخیز ارائه شده است. از این نظر، بسیاری از پروژه های مدیریت حوزه های آبخیز به نتایج بسیار خوبی دست یافته اند، اما اغلب بدون پیشنهاد های خروجی برای بهبود حوزه های آبخیز، بسیاری از آن ها به موقعیت های قبلی خود برگشته اند. استفاده از پرسشنامه برای پایش حوزه آبخیز با مدنظر قرار دادن تمام جوانب سلامت و پایداری یک حوزه آبخیز یکی از راه های اجرایی به جای بازدید های میدانی مکرر و هزینه بر است تا زمان مناسب خروج و عنصر گمشده مشخص شده و در جهت رفع آن برنامه ریزی شود. این مطالعه با هدف ارزیابی عملکرد و استراتژی های خروج در مدیریت حوزه ی آبخیز چهل چای با استفاده از روش طراحی پرسشنامه انجام شده است. جامعه آماری این مطالعه ۵۰ نفر بوده و بر اساس جدول کرجسی-مورگان نظرات ۴۴ نفر از آن ها، به عنوان نمونه ملاک عمل قرار گرفت. به منظور تعیین پایایی پرسشنامه از ضریب پایایی آلفای کرونباخ استفاده و مقدار آن ۸۸% محاسبه شد. شاخص های مطالعه شده شامل ۶ شاخص اجتماعی، اقتصادی، اکولوژیک، تعهد جوامع همچنین تعهد رهبران برای ۲ روستای شاخص واقع در داخل این حوزه آبخیز یعنی دوزین و قلعه قافه بوده است که مقادیر آن ها به ترتیب ۵/۳، ۷۵/۲، ۵/۴، ۵/۴، ۱۲/۴ و ۷۵/۴ محاسبه شد. نتایج کل نشان داد که حوزه ی چهل چای دارای سطح پایداری ۴ است که بر طبق ماتریس پایداری در وضعیت بهینه قرار دارد. برای ارتقا وضعیت حوزه به سطوح بالاتر پایداری، نیاز است بر روی شاخص های ضعیف ازجمله شاخص اقتصادی و اجتماعی تمرکز شود.

استراتژی خروج, پایداری حوضه, روش پرسشنامه, ماتریس پایداری