زهرا اصلانی - علوم باغبانی- دانشگاه ارومیه
احد هدایتی - دکتری، گروه تولید متابولیت های ثانویه در سامانه های زیستی، جهاد دانشگاهی واحد آذربایجان غربی، ارومیه، ایران (دانش آموخته دکتری،
بهروز اسماعیل پور - دانشگاه محقق اردبیلی- دانشکده علوم کشاورزی

سابقه و هدف: گیاه سنجد تلخ (Hippophae rhamnoides L.) درختچه یا درخت خزان کننده از خانواده سنجد است. این گیاه از گونه های بومی مناطق ایران تورانی با رویشگاه های محدود و پراکنده در گچسر، هراز، ارسباران، خوی و الموت می باشد که یک گیاه معجزه آسای قدیمی، به دلیل غنی بودن از مواد فعال زیستی و تغذیه ای بسیار مورد توجه است. سنجد تلخ یکی از گونه های پیش آهنگ ارزشمند از نظر تثبیت کنندگی ازت برای خاک به شمار می رود و درختچه ای خزان کننده، مقاوم به سرما، خشکی و محیط های کم پوشش است. سنجد تلخ حاوی حدود ۲۰۰ ترکیب تغذیه ای و زیست فعال است و میوه های این گیاه غنی از ترکیباتی مانند لیپیدها، کاروتنوئیدها، آسکوربیک اسید و فلاونوئیدها می باشد. با توجه به اهمیت دارویی و اکولوژیکی بالای گیاه سنجد تلخ و مطالعه ناکافی در ایران، به ویژه در زمینه ترکیبات فیتوشیمیایی این گیاه ارزشمند، هدف از این مطالعه، معرفی گیاه سنجد تلخ، ترکیبات فیتوشیمیایی و برخی کاربردهای آن در صنایع دارویی و غذایی است.مواد و روش ها: این مقاله، مقاله ای مروری می باشد که مطالب آن از مقالات علمی منتشر شده بین سال های ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۳ از پایگاهای علمی Google Scholar، Web of Science، Scopus و Pub Med گردآوری شده است.نتایج: همه اندام های سنجد تلخ (میوه، برگ، ساقه، شاخه، ریشه و خار) به طور سنتی در پزشکی و مکمل های غذایی استفاده شده است. برگ ها و میوه های سنجد تلخ و روغن بدست آمده از آن سرشار از عناصر ماکرو، میکرو، ویتامین A، C، E، لیپیدها، کاروتنوئیدها، اسیدهای آمینه، اسیدهای چرب غیراشباع و فنل ها هستند. در سال های اخیر، گزارش های متعددی در مورد فعالیت های دارویی سنجد تلخ ازجمله فعالیت های ضد سرطانی، ضد التهابی، ضد میکروبی و ضد ویروسی و توانایی آن در محافظت از قلب و عروق گزارش شده است. روغن بدست آمده از بذر و میوه سنجد تلخ شامل ترکیبات زیست فعالی مانند پالمیتولئیک اسید (امگا ۷) است که جزئی از لیپیدهای پوستی بوده و باعث تحریک فرایندهای ترمیم کننده در اپیدرم و بهبود زخم می شود. گلیکوزیدهای فلاونول از فراوان ترین ترکیبات فنلی موجود در سنجد تلخ هستند. فلاونوئیدها از آنتی اکسیدان های موجود در سنجد تلخ، از تجمع پلاکت های خون جلوگیری می کنند، گردش خون را بهبود می بخشند، التهاب را کاهش داده و از رشد و گسترش سلول های سرطانی جلوگیری می کنند. سنجد تلخ در حال حاضر بدلیل فعالیت بالای آنتی اکسیدانی و ضد میکروبی به عنوان یک افزودنی طبیعی در انواع محصولات غذایی استفاده می شود. سنجد تلخ به شکل های مختلفی مانند روغن، پودر خشک شده، آب میوه، قرص، نوشیدنی ها، میوه و چای استفاده می شود.نتیجه گیری: گونه Hippophae rhamnoides علاوه بر ارزش تغذیه ای بالا به عنوان یک غذا، دارای مزایای اقتصادی متعددی به عنوان ماده اولیه برای مواد آرایشی، مواد غذایی، صنایع داروسازی و حفاظت از محیط زیست است. به دلیل تحمل زیاد آن در برابر سرما، خشکی، شوری، قلیایی و توانایی تثبیت نیتروژن در خاک، به عنوان محصولی ایده آل برای حفاظت از خاک و آب و بادشکن از مزرعه در زمین های حاشیه ای و مستعد فرسایش در خاک شناخته شده است.

سنجد تلخ (Hippophae rhamnoides L.), پلی فنل ها, ویتامین ها, پراکنش, اسیدهای چرب