امین ارجمند - دانش آموخته کارشناسی ارشد، گروه آموزشی علوم زراعی و اصلاح نباتات، دانشکده فناوری کشاورزی ابوریحان، دانشگاه تهران، تهران، ایران
محسن ابراهیمی - دانشیار گروه آموزشی علوم زراعی و اصلاح نباتات، دانشکده فناوری کشاورزی ابوریحان، دانشگاه تهران، تهران
نرگس مرادی - دانشجوی دکتری ، گروه آموزشی علوم زراعی و اصلاح نباتات، دانشکده فناوری کشاورزی ابوریحان، دانشگاه تهران، تهران، ایران

سابقه و هدف: گل ختمی متعلق به جنس Althaea و خانواده Malvaceae است. مهمترین گونه گل ختمی که دارای کاربرد دارویی است گونه Althaea officinalis می باشد. سایر گونه ها مانند A. rosea و A. ficifolia نیز دارای کاربردهای دارویی هستند. اندام های مختلف گونه های گل ختمی (گل، میوه، دانه، ریشه و برگ) به دلیل وجود موسیلاژ بالا، ترکیبات فنولی و خواص آنتی اکسیدانی کاربرد دارویی فراوانی دارند. هدف از انجام این تحقیق، یافتن بهترین اکوتیپ ها از نظر صفات فیتوشیمیایی مورد بررسی و تعیین فاصله و تشابه ژنتیکی بین اکوتیپ های گل ختمی مورد مطالعه به منظور استفاده در پروژه های به نژادی است.مواد و روش ها: اجرای پژوهش در سال ۱۴۰۱ در گلخانه تحقیقاتی، آزمایشگاه زراعت و گیاهان دارویی و آزمایشگاه ژنومیکس در دانشکده فناوری کشاورزی ابوریحان (دانشگاه تهران) واقع در شهرستان پاکدشت با طول جغرافیایی ۵۱ درجه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۳ درجه شمالی و ارتفاع ۱۰۱۳ متری از سطح دریا و در فاصله ۳۶ کیلومتری جنوب شرقی تهران انجام شد. در این تحقیق تنوع مولکولی و صفات فیتوشیمایی میزان فنول کل، میزان موسیلاژ و ظرفیت آنتی اکسیدانی در ۹ اکوتیپ از سه گونه گل ختمی بررسی شد. در ارزیابی فیتوشیمیایی عصاره گیری از ریشه، به روش سوکسله انجام گردید. ارزیابی تنوع مولکولی پس از استخراج DNA از برگ به روش CTAB با استفاده از ۱۰ پرایمر SCoT انجام شد. کمیت و کیفیت DNA استخراج شده با استفاده از دو روش اسپکتروفتومتری و الکتروفورز افقی روی ژل آگارز ۱% بررسی گردید.نتایج: در ارزیابی فیتوشیمیایی، مشخص شد که از نظر فنول کل اکوتیپ کرمانشاه با ۱۰.۶۷ میلی گرم اسیدگالیک در گرم عصاره دارای بالاترین مقدار از نظر آماری بود. از نظر میزان موسیلاژ اکوتیپ های کرمانشاه و کرمان هر دو در یک گروه و به ترتیب با ۲.۸۶ و۲.۷۷ میلی گرم در گرم وزن خشک نسبت به سایر اکوتیپ ها در جایگاه اول قرار گرفتند. ضریب همبستگی پیرسون بین صفات فیتوشیمیایی محاسبه و مشخص شد. رابطه مثبت و قوی بین صفات ارزیابی شده در آزمایش وجود دارد. ارزیابی تنوع مولکولی پس از استخراج DNA از برگ به روش CTAB با استفاده از ۱۰ پرایمر SCoT انجام شد و در مجموع ۱۱۱ باند تشکیل و ۷۶ باند چندشکل بود. مقدار PIC بین ۰.۲۲% تا ۰.۳۴% متغیر بود. درصد چندشکلی در این تحقیق بین ۰.۵ تا ۰.۸۷ متغیر و میانگین آن ۰.۶۷ بدست آمد. میانگین شاخص های MI و RP به ترتیب ۱.۵۵ و ۵.۴۸ بدست آمد. در تجزیه خوشه ای داده های مولکولی، اکوتیپ ها در سطح تشابه ۷۰% در سه گروه قرار گرفتند. دندروگرام حاصل از تجزیه خوشه ای اکوتیپ ها نشان دهنده وجود تشابه ژنتیکی بین اکوتیپهای متعلق به یک گونه و وجود فاصله ژنتیکی بین اکوتیپ های مربوط به گونه های مختلف بود. نتایج تجزیه به مختصات اصلی نیز نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای داده های مولکولی را تایید کرد. در تجزیه واریانس مولکولی مشخص شد ۲۷% از تنوع مربوط به درون و ۶۳% از تنوع مربوط به بین گونه ها می باشد.نتیجه گیری: در نهایت مشخص شد که نشانگرهای فیتوشیمیایی و مولکولی SCoT دارای کارایی لازم برای تمایز اکوتیپ های مختلف گل ختمی هستند و با توجه به وجود تنوع ژنتیکی، به منظور اصلاح این گیاه از اکوتیپ های بررسی شده در این تحقیق می توان به عنوان جمعیت اولیه و والدین تلاقی به منظور بهره مندی از هتروزیس استفاده کرد.

ظرفیت آنتی اکسیدانی, همبستگی, تنوع مولکولی , هتروزیس