اسماعیل قلی نژاد - دانشیار گروه علمی علوم کشاورزی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
بختیار لله گانی - استادیار گروه علمی علوم کشاورزی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
شهریار کاظمی - استادیار گروه علمی علوم کشاورزی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

سابقه و هدف: شوری خاک به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک یکی از عواملی است که رشد گیاهان را محدود می کند. تجمع بیش از حد یون های سدیم و کلرید منجر به کاهش رشد و عدم تعادل مواد مغذی می شود. استفاده از پلی آمین های اگزوژن، از جمله پوترسین، اسپرمیدین و اسپرمین به عنوان یک روش موثر نه تنها در تعیین نقش آنها در پاسخ به شوری، بلکه به عنوان راهی برای افزایش مقاومت گیاه به شوری در نظر گرفته می شود. کاملینا یک محصول دانه روغنی از خانواده براسیکا است که حاوی سایر ترکیبات زیست فعال مانند فلاونوئیدها و محصولات فنلی و به عنوان منبع جدیدی از اسیدهای چرب ضروری، به ویژه اسیدهای چرب امگا ۳ است. این مطالعه با هدف ارزیابی اثر سطوح مختلف کلرید سدیم و برگ پاشی اسپرمین، اسپرمیدین و پوترسین بر عملکرد دانه و غلظت عناصر غذایی برگ و ریشه در گیاه کاملینا انجام گرفت.مواد و روش ها: آزمایش در اسفندماه سال ۱۴۰۰ به صورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی به صورت کشت گلدانی با ۱۲ تیمار و ۳ تکرار اجرا گردید. تیمار تنش شوری با آب دریاچه ارومیه در سه سطح (صفر، ۱۵، ۳۰ دسی زیمنس بر متر) بود. تیمار محلول پاشی در ۴ سطح ۱- محلول پاشی با اسپرمین (۲ میلی مولار)، ۲- محلول پاشی با اسپرمیدین (۲ میلی مولار)، ۳- محلول پاشی با پوترسین (۲ میلی مولار) و شاهد (عدم محلول پاشی) بود که زمان اعمال محلول پاشی بعد از استقرار سه گیاهچه در گلدان و رسیدن به مرحله چهار برگی هر ۳ روز یکبار (در مجموع در ۶ مرحله) انجام گرفت. در انتهای فصل رشد گیاه کاملینا برای محاسبه عملکرد دانه، بذرهای موجود در کپسول های سه بوته هر گلدان جدا و وزن گردید. تجزیه و تحلیل آماری داده ها با استفاده از نرم افزار SAS (نسخه ۱/۹) و MATATC انجام و مقایسه میانگین ها نیز توسط آزمون توکی در سطح پنج درصد انجام شد. همچنین برای ترسیم نمودارها از برنامه Excel استفاده شد.یافته ها: نتایج این تحقیق نشان داد تنش شوری ۳۰ و ۱۵ دسی زیمنس بر متر در مقایسه با تیمار بدون شوری به ترتیب پتاسیم برگ (۵۲ و ۱۷ درصد)، پتاسیم ریشه (۴۴ و ۳۷ درصد)، منیزیم برگ (۵۰ و ۲۸ درصد)، منیزیم ریشه (۵۶ و ۲۴ درصد)، روی برگ (۵۸ و ۴۷ درصد)، روی ریشه (۳۹ و ۲۹ درصد)، آهن برگ (۱۰ و ۲ درصد)، آهن ریشه (۵۷ و ۲۳ درصد) و عملکرد دانه را (۵۲ و ۱۰ درصد) کاهش داد ولی مقدار سدیم برگ (۸۹ و ۸۲ درصد)، سدیم ریشه (۳۹ و ۱۱ درصد)، کلسیم برگ (۱۴ و ۶ درصد) و کلسیم ریشه را (۷۶ و ۲۸ درصد) افزایش داد. همچنین تنش شوری به دلیل افزایش مقدار سدیم و کاهش پتاسیم باعث کاهش نسبت جذب پتاسیم به سدیم شد ولی نسبت کلسیم به مجموع سدیم و پتاسیم ریشه و برگ را افزایش داد. در تمام سطوح شوری محلول پاشی با پلی آمین ها با کاهش مقدار سدیم برگ و ریشه باعث افزایش مقدار پتاسیم برگ و ریشه، منیزیم برگ و ریشه، روی برگ و ریشه، آهن برگ و ریشه شد. همچنین محلول پاشی با اسپرمین، اسپرمیدین و پوترسین، در مقایسه با بدون محلول پاشی، به ترتیب عملکرد دانه را به میزان ۳۲، ۸ و ۲۱ درصد افزایش داد.نتیجه گیری: نتایج این تحقیق نشان داد محلول پاشی با اسپرمین، اسپرمیدین و پوترسین با بهبود جذب عناصر پرمصرف و کم مصرف ریشه و برگ، افزایش نسبت پتاسیم به سدیم و نسبت کلسیم به مجموع سدیم و پتاسیم ریشه و برگ توانست اثرات تنش شوری را تعدیل داده و باعث بهبود عملکرد دانه کاملینا در شرایط تنش شوری شد و از کاهش بیش از حد عملکرد دانه جلوگیری کرد بنابراین محلول پاشی با پلی آمین ها به عنوان راهکاری موثر در کاهش خسارت ناشی از تنش شوری در گیاه کاملینا معرفی می گردد.

پلی آمین, تنش شوری, عملکرد دانه, عناصر, کاملینا