سارا خراسانی نژاد - Horticultural Sciences Department, Plant Production faculty, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Gorgan, Iran
فاطمه بهشتی - Horticultural Sciences Department, Plant Production faculty, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Gorgan, Iran
فاطمه داوریان - Horticultural Sciences Department, Plant Production faculty, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Gorgan, Iran
حسین کیخا - Horticultural Sciences Department, Plant Production faculty, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Gorgan, Iran

بادرنجبویه (Melissa officinalis) گیاه دارویی ارزشمند در مدیترانه و غرب آسیا است. در سال های اخیر مشخص شده است عنصر سیلیسیم، دارای اثرات مهمی روی رشد و افزایش مقاومت گیاه نسبت به تنش ها و بهبود جذب یون ها است. امروزه، به ویژه در شرایط نامساعد محیطی، سیستم های کشت بدون خاک از مهمترین فناوری های روز به شمار می آیند. باتوجه به اهمیت روزافزون این نوع از تکنیک کشت، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با چهار سطح سیلیسیم با غلظت های صفر، ۷۵/۰، ۵/۱ و ۲۵/۲ میلی­مولار در چهار بستر کشت شامل خاک و ماسه (مشتقات خاکی)، خاک و ورمی کمپوست (مشتقات خاکی)، پرلیت (بدون خاک و تغذیه با محلول غذایی با پایه هوگلند)، پرلیت و کوکوپیت (بدون خاک و تغذیه با محلول غذایی با پایه هوگلند) با سه تکرار انجام شد. پس از کشت نشا و کامل­شدن رشد رویشی و شروع فاز گلدهی، شاخص­های رشدی، مورفوفیزیولوژیک و فیتوشیمیایی از جمله طول ریشه، وزن تر و خشک اندام هوایی و ریشه، رطوبت نسبی برگ، رنگیزه­های فتوسنتزی، فنل کل، فلاونوئید کل، فعالیت آنتی اکسیدانی، عملکرد و درصد اسانس اندازه­گیری شد. نتایج نشان داد که اثر متقابل سیلیسیم با بسترهای کشت بر شاخص های مورفوفیزیولوژیکی و بیوشیمیایی بادرنجبویه در سطح اختلاف یک درصد معنی­دار شد و بیشترین میانگین شاخص­های رشدی و فیزیولوژیکی در بستر کشت پرلیت به دست آمد. افزایش غلظت سیلیسیم تا حدی باعث بهبود عملکرد شد اما در غلظت ۵/۱ میلی­مولار بهترین نتایج به دست آمد. بیشترین مقدار عملکرد اسانس (۰۶/۰ میلی گرم در هر بوته) در شرایط خاک مزرعه و بدون محلول پاشی سیلیسیم و بیشترین درصد اسانس (۸/۰ درصد) در محیط­کشت پرلیت با سیلیسیم ۲۵/۲ میلی­مولار به دست آمد. همچنین بالاترین مقدار فنل کل (۱۴۰ میلی گرم بر گرم ماده خشک) در سیستم کشت خاکی و سیلیسیم ۲۵/۲ میلی­مولار و فعالیت آنتی اکسیدانی (۵۵ میلی گرم بر گرم ماده خشک) در محیط­کشت خاکی و عدم استفاده از سیلیسیم مشاهده شد. باتوجه به نتایج به دست آمده، به نظر می رسد با وجود اینکه سیلیسیم دارای اثرات افزایشی بر پارامترهای رشدی بوده است، بهترین نتیجه روی متابولیت های ثانویه، در بستر خاک مزرعه بدون کاربرد سیلیسیم، به دست آمد که از نظر اقتصادی نیز به صرفه است.

Essential oil, Biological yield, Soilless cultivation, Vermicompost, اسانس, عملکرد بیولوژیک, کشت بدون خاک, ورمی کمپوست