الیسا عباسی - دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی (ره)، شهرری، تهران، ایران
مهدی انصاری - استادیار گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی (ره)، شهرری، تهران، ایران
محبوبه شرفی - دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

با سقوط ایلخانان، ایران دچار ناآرامی شد. این شرایط با حمله تیمور به سبب کشتارهای بی رحمانه اش شدت گرفت و به دنبال آن، ایران از جنبه های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دچار التهابات فراوان شد. مجموع این رویدادها به ایجاد اندیشه های افراطی با جنبه های مذهبی، همچون شکل گیری حروفیان، انجامید. فضل اله استرآبادی، رهبر حروفیان، در ابتدا با تکیه بر شعائر شیعی و گسترش اندیشه های غالیانه، فعالیت خود را آغاز و در ادامه با تاکید و تقویت اندیشه مهدویت، اذهان عمومی را به خود جلب کرد. این مقاله به دنبال پاسخگویی به این سوال است که تطور اندیشه مهدویت در آموزه های فضل اله استرآبادی به چه صورت بود. روش پژوهش در مقاله حاضر، توصیفی و مبتنی بر تحلیل داده های تاریخی است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که جنبش های سیاسی_اجتماعی و مذهبی از آن دسته تحولاتی هستند که در یک جامعه، عموما به منظور پیشبرد اهداف و مقاومت در برابر حاکمان ظالم وقت به وقوع می پیوندند؛ ازاین رو فضل اله با توجه به فشار و ظلم متاثر از حملات مغولان و تیموریان بر مردم و با تکیه بر نیروی محرک مسئله مهدویت، از آن در خیزش خود برای ایجاد مدینه فاضله و پیاده سازی این آرمان جهت تحقق عدالت اجتماعی بهره برد و دستاویزی برای رسیدن به اهدافش قرار داد. باید به این نکته توجه داشت که آموزه های فضل اله به تدریج و در گذر زمان شکل گرفتند.

فضل اله استرآبادی, حروفیان, مهدویت, تاویل, الوهیت