حسین هوشنگی - استادیار گروه فلسفه و کلام، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران
احمدرضا احمدی دارانی - دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه و کلام، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

مسئله الهی یا عقلی بودن حسن و قبح در کنار بررسی وجوه معناشناختی و هستی­شناختی آن­ها، از مسائل دیرپای علم کلام است. اما در کنار کلام، جریان عقلی اصیل فلسفی هم جسته و گریخته به این مسئله پرداخته است. در حکمت صدرایی، بر خلاف فلسفه مشاء، با نوعی رجوع به موضع عقلی عدلیه در این باره مواجه می­شویم. دیدگاه هستی­شناختی صدرا در این باره را می­توان در نظریه ارتباط واقعی میان اعمال و ملکات حسنه و سیئه با سرنوشت و صور اخروی یافت؛ بلکه عینیت ثواب و عقاب اخروی با افعال حسن یا قبیح، گویای نوعی عینیت داشتن صفت حسن و قبح است. از نظر معرفت­شناختی، میزان دخالت هر یک از عقل و شرع در تشخیص و تمییز حسن و قبح بررسی می­شود. در بحث عقل، تمایز نهادن میان عقل نظری و عملی؛ و در بحث شرع، نسبت حسن و قبح با احکام پنج­گانه تکلیفی حائز اهمیت است. دین، هم در هدایت به سوی شناخت حسن و قبح برخی اعمال که عموم انسان­ها به سبب قصور عقل از تشخیص آن عاجزند، نقش ایفا می­کند؛ و هم با الزام به تکالیف و اعمالی، قوه تشخیص خیر و شر را در انسان­ها شکوفا می­کند.

دین, حسن و قبح عقلی, حسن و قبح شرعی, ملاصدرا