مریم خوشدل روحانی - استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

یکی از مهم ترین مباحث حکمت متعالیه صدرایی بحث تقسیم وجود به ثابت و سیال است. اعتقاد به وجود سیال از ثمرات اصل حرکت جوهری است که بعد از مبحث اصالت وجود و تشکیک وجود و امکان فقری چهره بسیاری از مسائل فلسفی حکمت متعالیه را تغییر داده است. حکمت متعالیه با ارائه «نظریه حرکت جوهری» تصویر جدیدی از جسم و ماده ارائه می دهد. از دیدگاه صدرا، سیلان، تغییر و حرکت نحوه وجود موجودات غیرثابت است. در این گونه موجودات حرکت امر عارضی نیست بلکه ذات و جوهر آن ها در حرکت است. با حرکت جوهری و به تبع آن وجود سیال سیمای ثابت جهان دگرگون می شود. برخلاف نظریات پیش صدرایی که جواهر صورت و فصل ثابت دارند و حد منطقی با این مفاهیم ثابت تعریف می شود، در حکمت متعالیه هر موجود سیال، هویتی سیال دارد که طیفی از ماهیات صور و فصول را دارا می شود و در نتیجه حدود منطقی نیز بر این اساس دچار تحول می شوند. این مقاله ابتدا بر آن است که صورت، فصل و ماهیت موجود مادی را در حکمت مشاء بررسی کند و سپس، به تحولات مباحث فلسفی صورت، فصل و ماهیت در حکمت متعالیه بپردازد.

صورت, فصل, ماهیت, ماده, وجود سیال, حرکت جوهری