محمدهادی قندهاری - دانشگاه آزاد واحد تهران شمال
فائزه درمان - دانشگاه آزاد تهران واحد جنوب

موضوع رویت حق تعالی در دیدگاه های تفسیری و کلامی شیعه، معتزله و اشاعره در دو نقطه متضاد با یکدیگر قرار دارد. شیعه و معتزله به امتناع رویت معتقدند و اعتقاد خود را بر ادله عقلی و نقلی استوار می سازند. اشاعره بر امکان رویت حق تعالی در دنیا و وقوع قطعی آن در آخرت باور دارند و آن را محصول ظاهر آیات و نصوص متواتر و عقیده سلف قلمداد می کنند. به طور قطع، این نزاع دیرینه برآیند مبانی و پیش فرض هایی است که سطوح پنهانی این تقابل و نتایج آن را سامان می دهد. اهمیت بحث از موضوع «رویت حق تعالی» نیز در بررسی و ارزیابی همین مبانی و پیش فرض های کلامی و تفسیری است. این موضوع محمل تضارب آراء است و از رهگذر آن می توان بیش از هر موضوع دیگری به مبانی فرق اسلامی راه یافت و آنها را به محک نقد درآورد. در غیر این صورت، اگر از دغدغه شناخت و نقد تطبیقی مبانی و ادله آن صرف نظر کنیم، بحث بر سر مساله رویت دعوایی بی ثمر خواهد بود چه آن که بحث درباره حقیقت رویت حق تعالی جدالی بی ثمر و درازدامان است که معتزله و معارضان آنان از مفسران و متکلمان اهل سنت را فرا گرفته است. چون آنان با معیارهای زمینی و مدارک محدود دنیایی و با عقل هایی در بند، به این مساله نگریسته اند. باید توجه داشت که مشاهده با چشم عبارت است از شعاع نوری که جسم مرئی را در مقابل چشم فرا می گیرد. پس صورت آن شئ به واسطه این شعاع نوری در ذهن نقش می بندد و این مشاهده در حق خداوند متعال محال است؛ چراکه لازمه این کار تجسیم مرئی است و محدود بودن و جهت دار بودنش و همه اینها در حق خداوند محال است و به حکم عقل و تصریح قرآن مردود می باشد.

رویت، جسمانیت، علامه طباطبایی، فخر رازی