کیهان کهندل - دانشگاه ازاد اسلامی واحد فسا
سمیرا رستمی - دانشگاه ازاد اسلامی واحد فسا
سید محسن ساجدی راد - ادبیات فصا

ابوسعید ابوالخیر و ابوالقاسم قشیری هر دو از پیران طریقت اند که سال های متمادی از عمر خویش را در تهذیب و تربیت سالکان صرف کرده اند. این پژوهش به شیوه کتابخانه ای و به روش توصیفی تحلیلی قصد دارد تا به ارزیابی مولفه های تربیت عرفانی ازجمله پیر، ذکر، سماع، اخلاص، سخاوت و شکیبایی در شیوه تربیتی ابوسعید ابوالخیر و قشیری با تکیه بر کتاب های اسرارالتوحید، رساله قشیریه و ترتیب السلوک بپردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد که از نگاه این دو عارف، سالک باید ابتدا حدنصاب های اخلاقی و تربیتی را دارا باشد و سپس پیری راه دان را که مزین به صفات تقوی، سخاوت و تواضع بوده برگزیند. هر دو عارف، ذکر را به عنوان یکی از آداب سلوک پذیرفته و انواع و آدابی برای آن قائل شده اند؛ هرچند در آداب عرفانی قشیری، این موضوع دشوارتر به نظر می رسد. ابوسعید، سماع را یکی از اصول تربیت عرفانی خود و آن را غذای روح می داند؛ اما قشیری نگاه مثبتی به سماع ندارد. ابوسعید و قشیری، اخلاص و اجتناب از تزویر را از شرایط سلوک می دانند. همچنین سخاوت شیخ و مرید را در تربیت عرفانی مهم می شمارند؛ به ویژه اینکه در اغلب حکایت های اسرارالتوحید، صحبت از بخشش ابوسعید است و او را باید شیخ سخا نامید و قشیری نیز برای بخشش، انواعی ازجمله سخاوت در تن، در ثواب و مال برمی شمارد. درنهایت، ابوسعید و قشیری، شکیبایی در برابر امر نفس اماره، اوامر و نواهی شیخ و ناملایمات راه سلوک را ضروری می دانند و با رفتارشان همچون صبوری و شکرگزاری بر مرگ فرزند، شکیبایی را به مریدان و اطرافیانشان تعلیم می دهند.

تربیت عرفانی، ابوالقاسم قشیری، ابوسعید ابوالخیر، قرن پنجم