حمید رضانیا شیرازی - جامعه المصطفی
سید علیرضا دانا - دانشگاه بین المللی المصطفی، قم

ادیان برخلاف آنچه که برخی ماده گرایان پنداشته اند، دربردارنده تاثیرات و کارامدی های مختلف هستند. یکی از نمونه های این کارامدی در مکتب شیعه، فتوای فقهای آن است. با مراجعه به تاریخ موارد متعددی از نفوذ فتوا و تاثیرات آن را می توان ملاحظه کرد؛ در این میان فتوای تحریم تنباکو از جانب میرزای شیرازی امروزه بمثابه یک نماد برای تبلور قدرت فتوای فقهای شیعه قلمداد می شود. با بررسی این فتوا می توان به آثار و پیامدهای گسترده ای که یک فتوا می تواند در اقشار مختلف جامعه برای زمان ها و حتی ملل مختلف ایجاد کند پی برد. فتوای کوتاه و قاطعی که چون آیات آسمانی در قلب ها نفوذ کرد و شکوهمندترین نهضت مردمی را پدید آورد که تا آن زمان در تاریخ بی مانند بود و یک سده پس از آن به انقلاب اسلامی منتهی شد. روش تحقیق در این نوشتار، تحلیلی – توصیفی و جمع آوری داده ها نیز اسنادی است. یافته های پژوهشی: ۱- فتوای فقها و از جمله میرزای شیرازی یکی از موارد تبلور قدرت دین است ۲- دین، ضمن نفوذ در لایه ها و سطوح متنوع اجتماعی حتما در زیست جهان مردم، بیشترین نقش را دارد و قدرتمند ترین شاکله حیات اعتقادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است. ۳- نفوذ و مقبولیت فتوا در بین مردم، نشانه ی پیوند جامعه ودین و تبلور دین اجتماعی است.۴- مقبولیت فتوا در اجتماع به مثابه حکم الهی، حکایت از تعبد جامعه در ابعاد احکام دینداری است.۵- فتوا ضمن بیان حکم الهی، سبک زندگی و فرهنگ عامه را نیز متاثر می سازد.۶- هنجارهای جامعه می توانند متاثر از فتوا شکل بگیرند.

میرزای شیرازی، فتوا، تغییرات اجتماعی، فقه اجتماعی، تحریم تنباکو