احمد ولی پور - دانشجوی دکتری، گروه جنگلداری و اقتصاد جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج.
منوچهر نمیرانیان - استاد، گروه جنگلداری و اقتصاد جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج
هدایت غضنفری - استادیار، گروه جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه کردستان، سنندج / مرکز پژوهش و توسعه جنگل های زاگرس شمالی، بانه
سید مهدی حشمت الواعظین - استادیار، گروه جنگلداری و اقتصاد جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج
مانفرد جوزف لکسر - دانشیار، انیستیتو جنگل شناسی، دانشگاه بوکو، وین، اتریش
توبیاس پلینینگر - استادیار، آکادمی علوم طبیعی و انسانی، برلین، آلمان

چکیده این پژوهش با هدف بررسی رابطه بین عامل­های فیزیوگرافی و برخی از مهمترین ویژگیهای اندازه­ای درختان و ساختار جنگل در جنگلهای آرمرده بانه در استان کردستان انجام شد. بدین منظور اثر سه مشخصه شیب (پنج طبقه)، جهت جغرافیایی (چهار جهت اصلی) و ارتفاع از سطح دریا (چهار طبقه) بر ویژگیهای اندازه­ای درختان شامل قطر برابرسینه، ارتفاع و مساحت تاج و ویژگیهای ساختاری جنگل در سطح یکان­های فیزیوگرافیک شامل تعداد در هکتار، منحنی پراکنش قطری و رویه زمینی بررسی شد. تعداد ۷۷ قطعه نمونه دایره­ای ۱۰ آری با روش منظم تصادفی در جنگلهای منطقه مورد بررسی، برداشت و با استفاده از آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی، تجزیه و تحلیل شد. ابعاد درختان به­طور معنی­داری تحت تاثیر عامل­های فیزیوگرافی تغییر کردند. به طوری که قطورترین و بلندترین درختان با تاج بزرگ­تر در شیب­های کم، جهت­های شرقی و شمالی و ارتفاع از سطح دریای بالاتر قرار داشتند. تجزیه و تحلیل اثرهای متقابل نشان­دهنده اهمیت عامل شیب در بروز بیشتر ویژگیهای اندازه­ای درختان بود. الگوهای پراکنش قطری در همه موقعیت­های فیزیوگرافیک زنگوله­ای شکل نامتقارن، چوله به راست و تعداد کم پایه­ها در طبقه­های قطری جوان بیانگر ضعف تجدیدحیات گذشته در آنها بود. این منحنی­ها در شیب­ها و ارتفاع­های متوسط و دامنه­های شمالی وضعیت مناسب­تری را نشان دادند. شاخص­های تراکم (تعداد در هکتار و رویه زمینی) نیز در همین مناطق بهترین حالت خود را داشتند. البته دامنه­های جنوبی و کم­شیب از نظر تعداد درخت در هکتار و رویه زمینی وضعیت نامناسبی داشتند که پیشنهاد می­شود در طرح های مدیریتی، با اولویت بیشتری مورد توجه قرار گیرند. این پژوهش نشان داد که تفاوت در ترکیب گونه­ای و دخالت­های انسانی ناشی از تفاوت­های رویشگاهی، منابع اصلی اختلاف ابعاد درختان و ویژگیهای ساختاری جنگل در یکان­های فیزیوگرافی هستند.

واژه های کلیدی: پراکنش قطری, ترکیب گونه ای, رویه زمینی, تراکم, ارتفاع کل, پراکنش چوله