پریسا پناهی - دانشجوی دکترای جنگل داری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه مازندران
محمدرضا پورمجیدیان - دانشیار، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه مازندران
زیبا جم زاد - استاد پژوهش، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
اصغر فلاح - دانشیار، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه مازندران

گونه های مختلف جنس بلوط سطوح وسیعی را در جنگلهای شمال، ارسباران و زاگرس می پوشانند. رده بندیهایی که تاکنون در داخل کشور در مورد جنس بلوط انجام شده فقط بر مبنای ویژگی های ریخت شناسی برگ و میوه بوده، اما با توجه به گوناگونی این صفات، ناجوربرگی و نیز تولید دورگ های احتمالی، اختلاف نظر در این زمینه زیاد است. امروزه در تمام نقاط دنیا سعی می شود که به کمک میکروسکوپ الکترونی از صفات ثابتی مانند ویژگی های ریزریخت شناسی برگ و دانه گرده برای شناسایی و تفکیک دقیق تر گونه های این جنس استفاده شود. در این پژوهش برای اولین بار در ایران ارزش ریزریخت شناسی صفات برگ (شامل نوع کرک، تعداد بازوهای کرک و طول آنها، نوع موم سطح برگ، نوع و شکل روزنه) و دانه گرده (شامل شکل دانه گرده و نوع تزئینات سطح آن) ۶ گونه بلوط بومی جنگلهای ایران شامل بلندمازو (Quercus castaneifolia C.A.Mey. subsp. castaneifolia)، اوری (Q. macrantheraFisch. and C.A.Mey. ex Hohen.)، سفیدمازو (Q. petraea L. ex Liebl.subsp. iberica (Steven) Krassiln.)، وی ول (Q. libani Oliv.)، مازودار (Q. infectoria Oliv.subsp. boissieri (Reut.) O.Schwarz) و برودار (Q. brantii Lindl. subsp. brantii var. brantii Zohary) که مورد قبول تمام گیاه شناسان و جنگلبانان می باشند، ارزیابی شده است. پس از نمونه گیری از پایه های طبیعی و نیز نمونه های هرباریومی، آماده سازی نمونه های برگ و گرده انجام شد و سپس با استفاده از میکروسکوپ الکترونی و نوری مورد مطالعه قرار گرفتند. در مجموع ۵ نوع کرک، ۲ نوع موم، ۴ نوع شکل گرده، ۴ نوع الگوی ساختاری سطح پوسته، ۴ نوع الگوی تزئیناتی و ۳ نوع ریزتزئینات گرده در گونه های مورد مطالعه شناسایی شد. براساس نتایج بدست آمده در دو گونه اوری و سفیدمازو نوع کرک، تعداد بازو، طول بازو، شکل و تزئینات دانه گرده و در گونه مازودار شکل، تزئینات دانه گرده و پوشش کامل حاشیه روزنه توسط موم و در گونه های بلندمازو، وی ول و برودار نیز نوع کرک، شکل و تزئینات دانه گرده صفات کلیدی و تعیین کننده می باشند؛ بنابراین ارزش تاکسونومیکی صفات مورد بررسی در این جنس تایید شد.

ایران, بلوط, دانه گرده, ریزریخت شناسی, کرک, میکروسکوپ الکترونی