محمد آزادی - طلبه درس خارج حوزه علمیه قم و دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات، دانشکدگان فارابی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)
علی رضا اعرافی - استاد درس خارج حوزه علمیه و مدیر حوزه های علمیه

مجتهد اعلم، در برخی از مسائل شرعی، به سبب نداشتن مطالعه یا دست نیافتن به نتیجه نهایی یا برخی ملاحظات، فتوایی بیان نمی کند. در این موارد باید بررسی کرد که اگر امکان رعایت احتیاط در واقع وجود دارد، آیا مکلف می تواند احتیاط را رها کند و از راه دیگری مانند تقلید از مجتهد اعلم بعدی، به وظیفه خود عمل کند؟ پیدایش این دست مسائل در گرو چهار عامل اصلی قابل رده بندی و ارزیابی است: ۱. مطالعه نداشتن مجتهد اعلم درباره مسئله معین؛ ۲. بررسی مسئله معین از سوی مجتهد اعلم، بدون دستیابی به نتیجه و بدون تخطئه دیدگاه دیگر فقها؛ ۳. ترک فتوا از سوی مجتهد اعلم به همراه تخطئه ادله سایر دیدگاه ها؛ ۴. ترک افتا به سبب رعایت برخی مصالح. برای برخی از صورت های چهارگانه، تقسیمات دیگری نیز قابل بیان است که در تحقیق ذکر خواهند شد. طبق دیدگاه برگزیده، وظیفه مکلف در هر یک از این صورت ها، یکی از چهار حکم زیر خواهد بود: ۱. وجوب مراجعه به مجتهدان اعلم بعدی؛ ۲. تخییر در مراجعه به مجتهدان بعدی؛ ۳. احتیاط میان آراء فقها؛ ۴. عمل به فتوای اظهارنشده مجتهد اعلم.

مجتهد اعلم, فقدان فتوا, مکلف, احتیاط در واقع, احتیاط در آراء فقها