حسین سردابی - Scientific Board Member, Research Institute of Forests and Rangelands

هدف از اجرای پژوهش کمک به استقرار و ریشه دوانی عمیقتر نهالهای بذری زیتون (O. europaea L.) رقم زرد در سنین اولیه کاشت و در شرایط دیم با استفاده از نهالهای بذری و گلدانی است که قبل از جنگلکاری تحت تنش فشردگی و خشکی خاک قرار گرفته باشند. خاک فشرده اغلب باعث محدودیت توسعه ریشه نهالها، به ویژه در محیط بسته (گلدان) می شود. فرضیه تحقیق آن بود که ریشه های تحت تنش و دارای محدودیت رشدی ممکن است پس از کاشت در محیط باز و عرصه جنگلکاری، در حجم بیشتری از لایه های خاک توسعه یابند. این بدین معنی است که ریشه ها به ذخایر بیشتری از آب و مواد غذایی دسترسی پیدا خواهند کرد و به عبارت دیگر امکان موفقیت آمیز جنگلکاری در شرایط دیم. این تحقیق از دو مرحله گلخانه ای و مزرعه ای تشکیل یافته است. آزمایش در سال ۱۳۸۱ با تهیه ۳۶ عدد لوله پولیکا و انباشتن نصف آنها با خاک فشرده در سطح شاهد و نصف دیگر در سطح متوسط (معادل وزن مخصوص ظاهری به ترتیب ۳/۱ و ۶/۱ گرم بر سانتیمتر مکعب)، آغاز گردید. سپس نهالها به لوله های پولیکا منتقل شدند. بعد از جابجایی گلدانها به درون گلخانه، نهالها در دو سطح آبیاری (دوره آبیاری) سه و شش روزه که نماینده به ترتیب خاک دارای رطوبت زیاد و کم می باشند، تیمار شدند (در هر سطح فشردگی خاک دوباره گلدانها به دو گروه تقسیم شدند و هر گروه توسط یکی از تیمارهای آبیاری آزمایش شدند). پس از تحت تنش قرار گرفتن نهالها به مدت حدود دو ماه، در نیمه اول فروردین ۱۳۸۲ به عرصه جنگلکاری منتقل شدند و در قالب روش آماری فاکتوریل و در طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی و در سه تکرار مورد آزمایش قرار گرفتند. خاک مزرعه شنی و دارای بیش از ۵۰ درصد قلوه سنگ (gravel) بود. نهالها تا پایان پاییز سال ۱۳۸۲ به صورت دیم در عرصه رها شدند و از آن به بعد توسط بیل هیدرولیکی تراکتور از خاک خارج شدند و صفات کمی آنها شامل زنده مانی، ارتفاع، عمق ریشه دوانی، وزن خشک اندام هوایی، نسبت وزن خشک برگها به اندام هوایی، و نسبت وزن خشک ریشه ها به اندام هوایی اندازه گیری و محاسبه شدند. تجزیه و تحلیل داده ها توسط روشهای آماری تجزیه واریانس و آزمون معنی دار بودن تفاوت میانگینها با بکارگیری نرم افزار SPSS۹ انجام شد. با وجود طولانی بودن دوره خشکی و گرما در سال ۱۳۸۲، خوشبختانه زنده مانی نهالها صد در صد بوده است که نشانگر بردباری زیاد این گونه به خشکی است. متاسفانه نهالهایی که تحت تنش بیشتر فشردگی و خشکی خاک قرار گرفته بودند، صفات کمی اندامهای هوایی و ریشه آنها به صورت معنی داری تحت تاثیر قرار نگرفتند، اما خوشبختانه اثر متقابل تیمارهای آبیاری و فشردگی خاک، بیشتر بر رشد اندامهای هوایی و نسبت وزن خشک ریشه به اندام هوایی معنی دار بود. دو عامل عمده باعث استمرار زنده مانی و رشد نهالهای زیتون در شرایط دیم شدند: ۱- عملیات آماده سازی محل کاشت با شخم عمیق خاک در دو جهت عمود بر هم. ۲- خصوصیت فیزیولوژیکی سیستم ریشه و اندام هوایی و توانایی گیاه، به ویژه ریشه بر تنظیم اسمزی.

Key words: Ecosystem, Zagros forests, Kermanshah, silviculture, Ecology