یوسف گرجی بحری - ایستگاه تحقیقات نوشهر، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران، نوشهر، ایران

برای تعیین درجه مرغوبیت و حاصلخیزی رویشگاه های طبیعی توسکای ییلاقی به عنوان چهارمین درخت مهم تجارتی جنگل های شمال کشور، نخست مناطق انتشار طبیعی آن در غرب مازندران شناسایی و بعد تعداد ۶۵ قطعه نمونه آماری هر یک به مساحت ۵ آر در توده های همسال و خالص در طبقات قطری ۱۰الی ۶۰ سانتی متری انتخاب گردیدند. در هر قطعه نمونه، جهت، شیب، ارتفاع از سطح دریا، سن تقریبی توده، قطر کلیه درختان و ارتفاع غالب ۱۵ اصله از قطورترین درختان، طول تنه بدون شاخه، درجه کیفی، ارتفاع هرس طبیعی و سلامت تنه آن ها مورد بررسی و اندازه گیری قرار گرفتند. در این تحقیق در کل تعداد ۱۸۷۶ اصله درخت توسکا در نقاط مختلف غرب مازندران اندازه گیری شدند و همچنین تعداد ۳۲۵ اصله از آن ها مورد بررسی های دقیق جنگل شناسی قرار گرفتند. در نتیجه این پژوهش آشکار شد که توسکای ییلاقی به طور عام به صورت خالص و همسال در خاک های آبرفتی تشکیل می شود و با افزایش شیب زمین در دامنه ها و کاهش رطوبت نسبی خاک، توده های خالص کمتر شکل می گیرند و درختان توسکا به صورت انفرادی و آمیخته با گونه های دیگر ظاهر می شود. تعداد درخت از حداقل ۲۰۰ تا حداکثر ۱۱۰۰ اصله در هکتار متغیر است. سطح مقطع برابر سینه جنگل از ۱۲ متر مربع برای طبقه قطری ۱۰ سانتی متر تا ۵۶/۸ متر مربع در هکتار برای طبقه قطری ۶۰ سانتی متر نوسان دارد. موجودی سرپای جنگل برای توده های با قطر متوسط ۱۰ سانتی متری حدود ۷۰ متر مکعب در هکتار و با قطر متوسط ۶۰ سانتی متری حدود ۷۲۰ متر مکعب در هکتار برآورد می شود. بیش از ۳۵ درصد درختان مورد مطالعه درجه کیفی یک و بیش از ۵۰ درصد آن ها درجه کیفی دو و بقیه درجه سه داشتند. در پی این پژوهش معلوم شد که منحنی های ارتفاع غالب/ قطر غالب معیار مناسبی برای سنجش مرغوبیت رویشگاه های مختلف این گونه جنگلی است. در نتیجه این پژوهش و با درنظر گرفتن قطر ۳۵ سانتی متری به عنوان قطر پایه در براورد مرغوبیت رویشگاه و برای همین قطر برابر سینه، ارتفاع غالب از ۲۰ تا ۳۲ متر تغییر می کند که میتوان آنرا به ۴ طبقه ۳ متری تقسیم نمود و هر کدام را برای درجه معینی از مرغوبیت و کیفیت رویشگاه درنظر گرفت. بر اساس این اصول، برای قطر برابر سینه متوسط ۳۵ سانتی متری درختان غالب اگر میانگین ارتفاع درختان غالب ۲۹-۳۲ متر باشد، درجه مرغوبیت یک، ۲۹-۲۶ متر درجه مرغوبیت دو، ۲۶-۲۳ متر درجه مرغوبیت سه و ۲۳-۲۰ متر درجه مرغوبیت ۴ به دست می آید. دانستن مرغوبیت و درجه کیفی رویشگاه و نیز کمیت توده سرپا و رویش جنگل به مدیریت درخور هر رویشگاه معین کمک می کند. این نتایج راهگشای تهیه و تدوین جدول های محصول برای گونه توسکای ییلاقی در مازندران خواهد بود.

جنگل شناسی, توسکای ییلاقی, توده جنگلی خالص و همسال, شاخص رویشگاه (نمایه ایستگاه), ارتفاع غالب, کیفیت رویشگاه, طبقه بندی کیفیت رویشگاه