اسدالله فلاحی - دانشیار موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

مجدالدین عبدالرزاق جیلی (د. ح. ۵۷۰ ق.)، برای نخستین بار در تاریخ منطق، در رساله اللامع فی الشکل الرابع به مختلطات شکل چهارم پرداخته است. پیش از او، دنحای کشیش (ح. ۸۰۰م.) و ابوالفتوح ابن صلاح همدانی (د. ۵۴۸ق.)، معاصر جیلی، مطلقات شکل چهارم را به تفصیل طرح کرده بودند. جیلی در رساله اللامع تنها به موجهات «بسیط» شکل چهارم پرداخته و هیچ اشاره ای به موجهات «مرکب» نکرده است. شاگرد او، فخر رازی، نیز تنها به موجهات «بسیط» شکل چهارم پرداخته و تنها در جهت نتیجه سه اختلاط با استاد مخالفت کرده است. شاگرد فخر رازی، زین الدین کشی (د. ح. ۶۲۵ق.)، پس از او، موجهات «مرکب» شکل چهارم را نیز بررسی کرده است. پس از این که افضل الدین خونجی (د. ۶۴۶ق.)، به انعکاس سالبه جزئیه در برخی موجهات مرکبه پی برد، اثیر الدین ابهری (د. ح. ۶۶۰ق.) سه ضرب منتج تازه در مختلطات شکل چهارم کشف کرد.

شکل چهارم, قیاس, مجدالدین جیلی, مختلطات, موجهات