آزاده آزادی نژاد - دانشجوی دکتری رشته تاریخ ایران اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی
روزبه زرین کوب - استادیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران عضو هیئت علمی و مدیر گروه تاریخ دانشگاه تهران
سینا فروزش - دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

در دوران شهریاری خسروپرویز، مسیحیان ساکن در بین ­النهرین متعدد بودند. کلیسای شرقی بین ­النهرین، به عنوان یکی از مهم­ ترین زیرمجموعه­ های کلیسای شرقی در آن زمان دچار نابسامانی بود. هدف این پژوهش بر آن است تا وضعیت کلیسای شرقی بین ­النهرین در آستانه فتوح اسلامی تا برافتادن ساسانیان را بررسی کند. در این پژوهش تلاش می­شود تا به این پرسش پاسخ داده شود که علل نابسامانی کلیسای شرقی بین ­النهرین از دوره خسروپرویز تا برافتادن ساسانیان چه بوده است؟ یکی از منابع مهم، برای بررسی این دوران، نامه­ هایی است که یشوع­­ یهب­ سوم (فوت۶۵۹م)، بطریق ایرانی کلیسای شرقی بین­ النهرین، هم­زمان با فتوح اسلامی، به سران کلیسا ارسال کرده است. تحلیل داده­ها بر محوریت نامه های یشوع­ یهب­ سوم با رویکرد توصیفی- تحلیلی، مبتنی بر روش تاریخی، نشان داد که مناقشات داخلی کلیسای شرقی بین­النهرین که سیاسی و در عین حال، آموزه­ای بود، موجودیت آن را به خطر انداخته بود. در واقع تفاوت در مسیح شناختی نسطوریان و میافیزیت­ها، کلیسا را به شدت ضعیف کرده بود. از سوی دیگر تضاد نهاد­های درونی این کلیسا تحکیم آن­را بر هم زده بود. برخی از زردشتیان نیز با مشاهده عدم حمایت برخی مسیحیان از ایشان، دست به اغتشاش زدند، کلیساهایی را ویران کردند و این آشفتگی را تشدید ­کردند. در­واقع، نابسامانی کلیسای شرقی بین ­النهرین، پیش از فتوح اسلامی در بین النهرین آغاز شده بود و از شروع فتوح اسلامی تا دست­ کم پایان سلسله ساسانی، حاکمان مسلمان مشکل حادی برای کلیسا ایجاد نکردند.

بین النهرین, ساسانیان, فتوح اسلامی, کلیسای شرق, میافیزیت ها, نسطوریان, یشوع یهب سوم