سعاد سادات موسوی - دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان؛
محسن محمدی فشارکی - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

محمد علم‎الهدی (۱۰۳۹-۱۱۱۵ه .ق)، فرزند ارشد ملامحسن فیض کاشانی، در رساله درایت نثار به نقد مجدانه صوفیه پرداخت. این رساله از جمله ردیه­های عصر صفوی است که تاکنون به نثر ادیبانه و تصاویر شاعرانه آن توجه نشده است. دسته­ای از عالمان و فقیهان شیعه در عصر مذکور، به قصد تثبیت تشیع و دفاع از شریعت محمدی به مخاصمه صوفی برخاستند. همگی ایشان از زبانی ساده و بی­پیرایه بهره جستند؛ اما در این میان علم‎الهدی سه گونه نثر متفاوت را به کار گرفت. این نوشتار می­کوشد ضمن بررسی ردیه­های مشهور و تحلیل مقایسه‎ای موضوعات مشترک میان آن ها، ارزش­های ادبی و سبک نثر رساله درایت نثار را معرفی کند و در نهایت، نشان ­دهد تمام ردیه های موردواکاوی این پژوهش، با تکیه بر اخباری گری بسیار، بر تصوف تاخته­اند و تنها اثری که افزون بر استناد فراوان به آیات و احادیث، به کاربست آرایه­ها و زیورهای ادبی توجه کرده تا توجه مخاطبان را جلب کند، درایت‎نثار محمد علم‎الهدی است.

درایت نثار, ردیه نویسی, صفویه, عالمان اخباری, محمد علم‎الهدی