حسین شهبازی - دانشجوی دکتری تخصصی رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تبریز
محمدرضا عابدی - دانشیار گروه زبان وادبیات فارسی دانشگاه تبریز

خیر و شر و نسبت آن­ها با مبدا هستی، و صدورشان از اصل واحد یا اصول دوگانه یا چندگانه مهم­ترین بحث در آموزه های مکاتب عرفانی است. تصوف و قبالا نیز متاثر از آبشخورهای فکری خود درباره وجود خیر و شر و نسبت آن ­دو با یکدیگر و نیز منشا صدور آن­ها و اصالت یا نسبیت­شان در عالم دیدگاه­های ویژه ای دارند که نوشتار حاضر در صدد تبیین تطبیقی این دیدگاه ها است. صوفیه و قبالا خداوند را خیر محض می دانند و در عین ­حال نمی توانند وجود شر را در این عالم انکار­کنند. در این میان، صوفیه با تمسک به مفهوم نسبیت، تناقضی را که از نسبت دادن شر به خیر محض پدید ­می­آمد، حل­ کرده اند؛ اما بیشتر قبالائیان این تناقض را نادیده ­گرفته و شر را مستقیما به خدا نسبت­ داده اند. بزرگان صوفیه خیر را امری ذاتی و شر را عرضی می دانند اما قبالائیان، برخی شر را نیز ذاتی می دانند و برخی دیگر، مانند صوفیه، شر را ناشی از محدود ­بودن موجودات می پندارند.

تصوف, خیر, شر, قبالا