الهام سیدان - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

در پژوهش حاضر آرای نجم الدین رازی و عزیز نسفی در باب مراتب ارواح و وجوه اشتراک و افتراق آن­ها بررسی می شود. نتایج نشان می دهد آرای آن­ها در باب هستی و آفرینش ضمن تاثیرپذیری از دیدگاه حکما با نوآوری های بسیاری همراه است و زمینه های مشترکی در دیدگاه های آن­ها مشاهده می شود. صرف نظر از تشابهات صوری و بهره گیری از یک تشبیه مشترک، از نظر محتوایی نیز شباهت هایی بین دیدگاه های آن­ها وجود دارد؛ از جمله: ۱ مراتب ارواح عطایی هستند و در آن­ها تبدیلی صورت نمی گیرد؛ ۲ کمال انسان در تعلق روح به قالب است، زیرا جسم معدن کدورت و ظلمت است و زمینه طلب کمال را در انسان فراهم می کند؛ ۳ هر دو عارف با طرح مراتب ارواح به تبیین قوس نزول در دایره هستی می پردازند. توجه به سیر استکمالی و بازگشت به مبدا نیز قوس صعود را در دایره هستی ترسیم می کند. شباهت های مذکور می تواند دلیلی بر اثرپذیری عزیز نسفی از نجم الدین رازی تلقی شود.

ارواح, عزیز نسفی, مراتب ارواح, نجم الدین رازی