سید محمد حسین میردامادی - دانش آموخته دکتری فلسفه اسلامی- حکمت متعالیه دانشگاه اصفهان
محمد بیدهندی - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان
مجید صادقی حسن آبادی - دانشیار فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان

تاویل، صورت عمیقی از تفکر است که از راه قابلیت­های ادراکی انسان در پی کشف نانوشته­های متن است. گاهی تاویل­های عرفا و حکیمان مورد نقد واقع شده و آن­ها را تفسیر به رای و تحریف معنوی قرآن و یا تاویل­هایی ذوقی و بدون منطق عقلانی شمرده­اند. هدف این مقاله بررسی این انگاره است و برای بررسی آن در پی استنباط منطقی از تاویل متن و استخراج برخی قواعد تاویلی با تکیه بر آراء صدرالمتالهین است..روش تحقیق، توصیف و تحلیل و استنباط قواعد با محوریت تاثیر مبانی شناخت(شناخت قرآن، هستی و انسان) بر تاویل است. بر مبنای قرآن شناختی دو قاعده صحت استناد به همه لوازم کلام خداوند و نیز نظریه روح معنی و بر مبنای هستی شناختی و تطابق عوالم هستی و حجیت قالب وحی (علاوه بر محتوای آن)، قاعده تغییر زمینه متن و بازسازی الفاظ در زمینه متناظر وبر مبنای اصالت وجود و اعتباریت ماهیت، و نیز مراتب وجود،قاعده توجه به اعتبارات عالم عقل و بر مبنای معرفت شناختی قوای ادراکی انسان، لزوم ضابطه مندی تاویل، از جمله قواعدی است که منطق تاویل را در فهم آموزه­های دینی شکل می­دهد. توجه به این قواعد می­تواند تا حد زیادی، اتهام تفسیر به رای و ذوقی دانستن و بی اعتنایی علمی به تاویل­ها را برطرف کند و به فهم عمیق­تر آموزه­های دینی یاری رساند.

قواعد تاویل, قرآن, روح معنی, ضابطه تاویل, ملاصدرا