سید مهدی بیابانکی - استادیار گروه معارف اهل البیت(ع) دانشگاه اصفهان

این که «چرا باورها و فعالیت های دینی در فرهنگ های مختلف بشری و در همه زمان ها شیوع گسترده ای داشته و دارد؟» مسئله ای است که در چند دهه اخیر مورد توجه بسیاری از فلاسفه و دانشمندان مرتبط با حوزه دین قرار گرفته است. نظریات تکاملی می کوشند با مطالعه دین به عنوان یک پدیده طبیعی، به این پرسش پاسخ دهند. دو دسته نظریه تکاملی در خصوص این مسئله وجود دارد که عبارت اند از نظریه محصول فرعی و نظریه انتخاب گروهی. ما در این مقاله ضمن تحلیل و بررسی دو نظریه فوق، نشان می دهیم که این دو نظریه در پاسخ به پرسش فوق چندان موفق نیستند. تحلیل ما نشان می دهد که این دو نظریه در چهار محور اساسی با چالش مواجه هستند: (۱) ابهام در مفهوم «سازگاری تکاملی دین»، (۲) تلقی و تعریف محدود و ناقص از دین، (۳) محدودیت ها و شکاف های تبیینی، و (۴) عدم تمایز میان بنیان های طبیعی و عقلانی باورهای دینی.

سازگاری, شیوع باورهای دینی, نظریه انتخاب گروهی, نظریه تکامل, نظریه محصول فرعی