فاطمه سفیدکن - استاد، موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

بی شک، همه خوانندگان این مطلب، بارها اصطلاح «زنجیره ارزش» را شنیده اند. مفهوم زنجیره ارزش یا chain value به مجموعه ای از مراحل متوالی اطلاق می شود که برای ایجاد یک محصول نهایی، از طراحی اولیه تا رساندن به دست مشتری انجام می شود. این زنجیره، مراحل مختلف یک فرایند را از جمله مراحل منبع یابی، تولید و بازاریابی محصولات مشخص می کند، که درنهایت، منجر به ارزش افزوده می شود. اما زنجیره ارزش در گیاهان دارویی چیست؟ و حلقه های اصلی و مهم آن کدامند؟اولین حلقه اصلی در تولید و فراوری یک گیاه دارویی، در دسترس بودن گیاه مورد نظر است. با توجه به لزوم حفاظت از ذخایر شکننده طبیعی کشور، همچنین تنوع در کمیت و کیفیت مواد موثره گیاهان دارویی در رویشگاه های مختلف، مبنای وجود مقدار کافی از یک گیاه در کشور، نباید بر اساس امکان برداشت از طبیعت، بلکه بر اساس وجود سطح زیر کشت کافی از آن گیاه در کشور باشد. در سال های اخیر، با توسعه رویکرد مردم به استفاده از گیاهان دارویی و فراورده های آنها، تلاش های اشتباه فراوانی برای تهیه محصولات خوب یا حتی ایجاد صنایع فراوری از گیاهانی شده است که یا رویشگاهی بسیار محدود در طبیعت ایران دارند (مثل سنجد تلخ Hippophae rhamnoides) یا اصلا بومی ایران نیستند و فقط در حد بسیار محدودی در ایران به صورت کاشته شده وجود دارند (مانند استویا Stevia rebaudiana و گز روغنی Moringa oleifera). اگر این تلاش ها صرف فراوری و تهیه محصولات مختلف از گل محمدی (با سطح زیر کشت حدود ۲۷ هزار هکتار)، یا فراوری و بسته بندی بازارپسند زعفران (با سطح زیر کشت حدود ۱۲۰ هزار هکتار) یا سایر گیاهان دارویی دارای سطح زیر کشت کافی در کشور می شد، حتما نتایج بهتری حاصل می شد.