پروین صالحی شانجانی - دانشیار پژوهش، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

شمشاد (Buxus hyrcana) از مهم ترین و باارزش ترین گونه های درختی پهن برگ و همیشه سبز جنگل های شمال کشور محسوب می شود. مشاهدات حاکی از بروز خشکیدگی این درخت بر اثر دو قارچ عامل بلایت (Cylindrocladium buxicola و Calonectria pseudonaviculata) و آفت شب پره شمشاد (Cydalima perspectalis) در بسیاری از رویشگاه های آن است. تاثیر خشکیدگی و از بین رفتن درختان بر استمرار بقای توده های شمشاد موضوعی است که باید به دقت بررسی شود؛ زیرا کاهش تعداد نمونه های هر گونه ای با تاثیر بر تنوع و تمایز ژنتیکی باعث بروز فرسایش ژنتیکی در آن گونه می شود. تنوع و تمایز ژنتیکی جمعیتهای شمشاد در موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور به وسیله مطالعه الگوی پروتئین های کل برگ درختان و پروتئین های ذخیره ای بذر درختان بررسی شد. نتایج این پژوهش نشان داد که با وجود خشکیدگی تعداد زیادی از درختان شمشاد، جمعیت های مختلف آن از تنوع قابل ملاحظه ای برخوردار هستند. با وجود تنوع ژنتیکی قابل ملاحظه جمعیتهای شمشاد، اما تمایز جمعیت های درختان با نتاجشان متفاوت است. این مسئله می تواند ناشی از قطعه قطعه شدن زیستگاه شمشاد خزری باشد. بررسیهای میدانی رویشگاه های شمشاد نیز نشان می دهد که وسعت جمعیت های آن کاهش یافته و به صورت ایزوله درآمده است. در چنین شرایطی جمع آوری انتخابی بذر از بعضی جمعیت ها برای برنامه های حفاظتی و جنگل کاری، می تواند باعث از دست رفتن برخی ژنها شده و ساختار ژنتیکی جمعیت های آینده را تغییر دهد. بنابراین انتخاب تعداد محدود جمعیت برای بذرگیری یا تجدید حیات در آینده می تواند در درازمدت منجر به فرسایش ژنتیکی جمعیتها شود. لذا توصیه می شود نهادهای اجرایی مسئول احیای رویشگاه های شمشاد به جمع آوری از اکوتیپ های محلی توجه ویژه ای داشته باشند.

تمایز ژنتیکی, تنوع ژنتیکی, جمع آوری بذر, شمشاد