عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی - استادیار گروه تدوین سازمان های دانش، پژوهشکده مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

«احباط و تکفیر» آموزه ای قرآنی است که اندیشمندان مسلمان در فهم حقیقت آن اختلاف کرده اند. از این اختلافات، سه نظریه ی عمده متولد شده، که صاحبان آنها همگی، فهم خود را مستند به قرآن می کنند: نظریه «تحابط کلی»؛ نظریه «نفی کلی تحابط» (نظریه موافات)؛ نظریه «احباط جزئی». پژوهش های مختلفی در اثبات یا رد هر یک از این نظریه ها صورت گرفته، اما آنچه در این میان کمتر مورد توجه قرار داشته، ارزیابی نظریه های مذکور با سنجه احادیث است. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که: «احادیث اهل بیت(ع) در باب احباط وتکفیر همسو با کدام یک از نظریه های موجود است؟». محدوده پژوهش، احادیث منقول از اهل بیت(ع) است و منابع احادیث نیز اعم از جوامع حدیثی و تفاسیر روایی است. نتیجه ی جست وجوی گسترده ای که در جوامع حدیثی و تفاسیر روایی صورت گرفت، این است که احادیث احباط و تکفیر بر سه دسته اند: احادیث تاییدی یا استشهادی؛ احادیث تبیینی و احادیث تطبیقی. از هیچ یک از این سه دسته نمی توان به صراحت و به دلالت مطابقی، مطلبی در باره حقیقت احباط و تکفیر و تایید یا رد نظریه های موجود پیدا کرد، اما-با تبیینی که در متن مقاله آمده- می توان چنین استنباط کرد که نظریه سوم (احباط جزئی)، با مدلول التزامی احادیث احباط و تکفیر همراهی بیشتری دارد

احادیث احباط و تکفیر, احباط جزئی, تحابط اعمال, تحابط کلی