مهدی نوری افشان - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران
ابوالفضل خوش منش - دانشیار گروه قرآن و حدیث دانشگاه تهران

نفس شناسی پدیده ای است که قدمتی به طول تاریخ دارد. برخی بر این باور بودند که انسان جز همین ظاهر مشهود نیست و بعضی حقیقت اصلی انسان را جوهری بسیط و ذاتی مجرد می دانند که بدن تنها نقش مرکبی برای اوست. در زمینه بعد غیرمادی انسان، دانشمندان اسلامی از واژگانی چون «نفس»، «روح» و «قلب» استفاده می کنند. در قرآن اصطلاح نفس تنها در بعد غیرمادی انسان به کار نرفته است، بلکه همه وجود انسان اعم از بعد مادی و غیرمادی هردو را دربرمی گیرد. واژه روح نیز به معنای رایج امروزی آن نیست و از هم نشینی آن با واژه «امر» می توان دریافت که روح، سازوکار اجرایی، تنظیم کننده­ و جاری کننده امور عالم در مخلوقات و در واقع رابط میان امر و خلق است. با بررسی دقیق تمام آیات مربوط به قلب این نتیجه حاصل می شود که در قرآن کریم این قلب است که نماینده بعد غیرمادی انسان است و کنترل کننده قوای اوست.

امر, انسان, بعد غیرمادی, روح, قلب, نفس