حسین اترک - استادیار دانشگاه زنجان

اخلاق، اخلاق کاربردی و اخلاق حرفه ای سه اصطلاحی است که به علت نزدیکی معنای آنها اغلب، به اشتباه به جای یکدیگر بکار می روند و تفاوت آنها مغفول می ماند. علم اخلاق، که اغلب با حذف کلمه علم از ابتدای آن به طورمطلق بکار می رود، علمی است که با شناساندن صفات نیک و بد و اعمال درست و نادرست اخلاقی، انسان ها را به کسب صفات نیک و انجام اعمال درست توصیهمی کند و راه کارهای عملی این مهم را بیان می کند. لذا علم اخلاق، علم بایدها و نبایدها و علم چگونه زیستن و چگونه عمل کردن ا ست . شأن علم اخلاق، توصیف و توصیه است. اما فلسفه اخلاق، که شاخه ای از فلسفه است، شأنتحلیلی و فلسفی دارد؛ فلسفه اخلاق، به تفکر و تحلیل عقلی در مورد موضوعی به ناماخلاق می پردازد. مسائل فلسفه اخلاق، به دو حوزه فرا اخلاق و اخلاق هنجاری تقسیم می شود که اخلاق هنجاری به دو بخش نظریه های اخلاق و اخلاق کاربردی تقسیم می شود. نظریه های اخلاقی در صدد ارائه معیارها و قواعد کلی درستی و نادرستی اعمال هستند. این معیارهای کلی، با بکار بسته شدن در یک حوزه خاص و جزئی، اخلاق کاربردی را ایجاد می کنند . بنابراین، اخلاقکاربردی، علمی است که با بکار بستن نظریه های اخلاقی در یک حوزه خاص وجزئی مانند: پزشکی، محیط زیست، تجارت، هنر، جامعه و حکومت، اطلاعات و فناوری... در صدد حل مشکلات و معضلات اخلاق آن حوزه است. نکته مهم در تعریف اخلاق کاربردی، توجه به شأن تحلیلی و فلسفی بودن آن و همچ نین،معضل و مشکل اخلاقی بودن مسائل آن است به طوری که به سادگی جواب روشن و واضحی نمی توان به آنها داد و عمدتاً مسائل دو وجهی و سیاه و سفیدهستند که هر دو طرف آن دارای استدلال است . اخلاق کاربردی شاخه هایمتعددی چون اخلاق پزشکی، اخلاق مهندسی، اخلاق بازرگانی، اخلاق حکومتی، اخلاق زیستی، اخلاق کامپیوتر، اخلاق محیط زیست، اخلاق تعلیم و تربیت و ...دارد که به حل معضلات اخلاقی این حوزه ها می پردازد. اصطلاح دیگر که توضیح آن لازم است، اخلاق حرفه ای است. اخلاق حرفه ای به بیان الزامات و وظایفاخلاقی یک حرفه و شغل خاص مانند معلمی، پزشکی، مدیریت، تجارت و ... می پردازد؛ اخلاق حرفه ای، مجموعه استانداردها و قواعدی است که بر نحوه رفتار اعضای یک حرفه حاکم است. بنابراین، اخلاق حرفه ای را باید جزئی از علماخلاق دانست؛ برخی از الزامات اخلاقی عام و کلی هستند که متعلق به همه انسان ها است و برخی مختص به انسان های خاص در یک حرفه و شغل خاص .اگر در اخلاق حرفه ای، مسأله و معضل اخلاقی وجود داشته باشد که نیازمند تحلیل و تفکر فلسفی باشد، جزء مسائل اخلاق کاربردی خواهد بود . بنابراین، اخلاق مدیران، اخلاق روحانیت، اخلاق پزشکان، اخلاق دانشجویان، اخلاق حاکمان و دولتمردان و این قسم تعابیر همه از انواع اخلاق حرفه ای خواهند بود نه اخلاق کاربردی.

اخلاق، فلسفه اخلاق، اخلاق کاربردی، اخلاق حرفه ای