محسن جاهد - عضو هیات علمی گروه فلسفه دانشگاه زنجان .

رفتاری که ما آدمیان با حیوانات داریم موضوع شاخه ای از اخلاق کاربردی Applied Ethics) است که آن را اخلاق حیوانات می نامند. در اخلاق حیوانات رویکردهای گوناگونی وجود دارد : رویکرد تحلیلی، رویکرد قاره ای، رویکرد پراگماتیستی و رویکرد الاهیاتی. از سوی دیگر، فیلسوفان اخلاق نظریه های کلاسیک اخلاق را در این حوزه به کار گرفته و در خصوص حیوانات موضعگیری کرده اند. در یک تقسیم بندی کلی این نظریات در دو دسته جای می گیرند:1) نظریه های مستقیم. ( 2) نظریه های غیر مس تقیم. ذیل نظریه های غیر ) مستقیم، نظریه های کانتی و قرارداد اجتماعی قرار می گیرند و نظریه های مستقیمخود به دو دسته تقسیم می شوند: نظریه های قایل به برابری انسان و حیوانات و نظریه های قایل به عدم برابری. تام ریگان فیلسوف تحلیلی آمریکایی با استفادهاز آموزه های فلسفی ایمانوئل کانت در اخلاق، نظریه ای موسوم به نظریه حقوقطراحی کرده است. وی معتقد است هر موجودی کهمتعلَّق حیات باشد، ارزش ذاتی دارد. موجودی مصداق متعلّق حیات است که تجربیات درونی و باطنی ای همچون باور، آرزو، درک مفهوم آینده و ... دارد. چنانچه موجودی از چنین ظرفیتی بهره مند باشد، ارزش ذاتی دارد و باید با آن به احترام رفتار شود. هنگامیبا موجودی به احترام رفتار شده است که غایت لنفسه در نظر گرفته شود و با آن به عنوان اَبزاری صرْف رفتار نشود. اساساً معیار درستی یا نادرستی یک فعل نیز همین است، یعنی اگر با موجودی که ارزش ذاتی دارد به مثابه ابزار رفتار شود،آنگاه با او به بی احترامی رفتار شده است و چنین فعلی اخلاقا نادرست است و اگر با موجودی که ارزش ذاتی دارد به عنوان غایت لنفسه رفتار شد، آنگاه احتراماو را پاس داشته ایم و چنین عملی اخلاقا درست است. از نظر ریگان به سبب آن که حیوانات –حداقل پستانداران، پرندگان و ماهی ها–متعلق حیات اند، ارزش ذاتی داشته و از حقوقی پایه همچون آدمیان برخوردارند و در برخورداری از حقوق پایههیچ تمایزی میان انسان و حیوانات وجود ندارد. لذا باید هر گونه استفاده اَبزاری از حیوانات همچون آزمایش های پزشکی، استفاده در سیرک ها و باغ وحش ها ، صنعت پوست به کلی برچیده شود

قوق حیوانات، متعلَّق حیات، ارزش ذاتی، اصل احترام حقوق برابر، تام ریگان