فاطمه سادات سعادتمند - پژوهشگر تاریخ ریاضیات، کارشناس ارشد تاریخ علم، پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران

در میان رسایل پرشمار فارسی علم حساب، چندین اثر به نصیرالدین طوسی (۵۹۷-۶۷۲ق) منسوب شده است. پژوهش حاضر بر آن است تا با گردآوری، تحقیق و تتبع در دست نویس های مذکور، درستی یا نادرستی انتساب ها را تا حد امکان بررسی کند. فهرست نوسان، اثری با عنوان جامع الحساب بالتخت والتراب را برگردان فارسی رساله مشهور طوسی در حساب هندی، جوامع الحساب بالتخت والتراب، می دانند که علی رغم شباهت های میان متنی بسیار زیاد، ترجمه جوامع الحساب نیست و به سبب ردپای فارسی کهن در آن پیش از جوامع الحساب پدید آمده است. همچنین اثری فارسی در جبر و مقابله با نام گزیده به کتابت علاءالدوله یزدی در ۱۰۵۷ق را بنا بر دیباچه آن، ترجمه الجبر و المقابله طوسی می پندارند؛ اما این رساله در اصل، فصل سوم از اثری مفصل تر در حساب با عنوان ختم به ضعف تالیف و تحریر ابوالقاسم جرجانی در۹۵۰ق است. اثر دیگر موسوم به رساله ضرب و قسمت با اینکه در اکثر فهارس ناشناس مانده و بعضا ترجمه جوامع الحساب انگاشته شده، بخشی از رساله طوسی در حساب هوایی با نام جامع الحساب است.

نصیرالدین طوسی, جوامع الحساب, جامع الحساب, علاءالدوله یزدی, جبر و مقابله, ابوالقاسم جرجانی, ضرب و قسمت