سجاد کاظمی - دانش آموخته دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران

اقطاع در اشکال مختلف همواره یکی از شیوههای مسلط نظام زمینداری، به ویژه در سدههای نخستین و میانه تاریخ ایران بوده است. این نوع زمینداری در دوره غزنویان به سبب اتکا بر نظام غنیمتگیری چندان رواج نیافت. بنابر قاعده، آنگاه که دولت توان نداشت تا مواجب سپاهیان را به نقد پرداخت کند، املاک را به شکل اقطاع واگذار میکرد، اما سوال این است که چرا در دوره غزنویان متاخر، یعنی از دوره سلطان مسعود به بعد، بهرغم دشواری شرایط حکومت در پرداخت مواجب نقدی به سپاهیان، نظام اقطاع رواج نیافت؟ این مقاله با روش توصیف و تحلیل کیفی در پی تبیین نظام اقطاع در دوره غزنویان متقدم و پاسخ به پرسش مذکور در دوره غزنویان متاخر است. بنابر یافتهها، گرچه غزنویان متقدم، نظام اقطاع را تجربه کردند، اما اصلاحات سبکتکین در مناسبات زمینداری از تداوم و تثبیت آن جلوگیری کرد، دیگر اینکه سلاطین متاخر غزنوی، با تامین حقوق سپاهیان از مال رعیت، از واگذاری مالکیت زمین به شکل اقطاع جلوگیری کردند.

اقطاع, زمینداری, غزنویان متقدم, غزنویان متاخر