مهدی صالحی - استادیار گروه الهیات و حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رودهن، ایران
سیاوش علی نیا - کارشناسی ارشد رشته جزا و جرم شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رودهن، ایران

آلودگی و تخریب محیط زیست و خسارات ناشی از آن، یکی از معضلات اساسی جوامع صنعتی و شهری امروز و یکی از اصلی ترین موضوعاتی است که در حقوق محیط زیست به آن پرداخته می شود. لذا با توجه به لزوم پیگیری کیفری و جبران هر نوع ضرر و زیان در اکثر نظام های حقوقی، مطالعه و ارزیابی و بحث از جرایم ناشی از خسارات زیست محیطی از جایگاه ویژه ای در علم حقوق برخوردار می باشد. بر این اساس، تلاش بر این است که مبنای این جرایم با نگاه بر دیدگاه های حقوق ایران مورد تبیین و تشریح و واکاوی قرار گرفته و مبنایی مناسب برای این مسئولیت یافت گردد. چرا که، جرم انگاری تخریب محیط زیست نسبت به تکلیف عمومی حفاظت از محیط زیست و جبران خسارات ناشی از آلودگی های زیست محیطی بیگانه نیست ولی قواعد مرسوم آن در پاسخ گویی به این موضوع و منافع و حقوق عمومی کارآمد نیست. بدین لحاظ، قوانین خاصی در حقوق کشورهای مختلف در رابطه با جرایم زیست محیطی پیش بینی شده است که از مهم ترین دستاوردهای قانون گذاری جدید در سطح جهانی، تغییر مبنای مسئولیت مدنی در این زمینه است که اصولا آن را تابع مسئولیت بدون اثبات تقصیر قرار داده اند که از جمله می توان به دستورالعمل ۲۰۰۴ پارلمان و شورای اروپا در این خصوص اشاره نمود که بر طبق آن، دولت های عضو ملزم شده اند تا قواعد آمرانه ی آن را به قانون ملی خود وارد کنند. اما مطالعات انجام شده در حقوق ایران نشان می دهد که، با وجود این که اصل اولیه ی مورد پذیرش برای مبنای مسئولیت مدنی، مسئولیت مبتنی بر تقصیر است، ولی این مسئولیت پاسخ گوی نیازهای جامعه ی امروزی در خصوص جبران خسارت وارده بر محیط زیست نمی باشد؛ لذا با استمداد از اصول و قواعد فقهی و کمک جستن از قوانین و مقررات همانند اصل پنجاهم قانون اساسی و هم چنین از طریق تفسیر قوانین خاص زیست محیطی می توان مسئولیت بدون اثبات تقصیر را به عنوان مبنایی مناسب برای مسئولیت مدنی زیست محیطی پذیرفت.

محیط زیست، جرم تخریب، مجرم و مجازات، جبران زیان، حقوق ایران.