مسعود صفایی مقدم - عضو هیات علمی گروه روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز،اهواز،ایران

در این نوشتار ضمن بیان ضرورت مطالعه مبانی تاریخی آموزش و پرورش توضیح داده می شود که بخش اساسی مطالعه تاریخ ، کشف معانی حوادث تاریخی و تفسیر رخدادهای گذشته است . در انجام این مهم مورخ ناگزیر از استفاده از الگوها یا پارادایم هایی است که مبنای این کشف و تفسیر قرار می گیرند. لذا برای پژوهشگرانی که در حوزه تاریخ آموزش و پرورش به تحقیق می پردازند آشنایی با این الگوها الزامی است . براین اساس به توضیح و تبیین تعدادی از الگوهای مهم و اساسی که مورد استفاده مورخان آموزش و پرورش هستند پرداخته می شود. این الگوها عبارتنداز: ۱- الگوی سودگرایانه تفسیر تاریخ ۲- الگوی مبتنی بر نظریه جبر جغرافیایی ۳- الگوی مبتنی بر نظریه پایان تاریخ ۴- الگوی فمینیستی مطالعه تاریخ آموزش و پرورش ۵- الگوی مطالعه تاریخ آموزش و پرورش به عنوان ابزاری در خدمت صلح جهانی ۶- الگوی مطالعه تاریخ آموزش و پرورش به عنوان ابزاری در خدمت مدیران آموزشی ۷- الگوی مطالعه تداوم ها ۸- الگوی مطالعه تطبیقی ۹- الگوی مطالعه رفتارهای غیر نهادینه ۱۰- الگوی مطالعه تاریخ از پائین ۱۱- الگوی مطالعه تحلیلی تاریخ ۱۲- الگوی مطالعه تاریخ آموزش و پرورش با تکیه بر محوریت شرایط تحقیق .    در بحث و نتیجه گیری نهایی ضمن تاکید بر این نکته که توصیه مقاله تحدید پژوهش تاریخی براساس فقط یکی از این الگوها یا چهارچوب های نظری نیست ، به انتقاد برخی از منتقدین از مورخانی که در تلاش هستند با به کارگیری الگوهای معین ، تاریخ را به زور در مسیرهای نظری و منطقی بیندازند پرداخته و این انتقادها را عکس العمل به مطلق گرایی در تعمیم نتایج پژوهش های تاریخی دانسته ایم . در این رابطه آنچه می تواند نقص احتمالی پژوهش های تاریخی را جبران نماید "تواضع و فروتنی " است که ویل و اریل دورانت تحت عنوان "نخستین درس تاریخ " از آن یاد کرده اند. براین اساس ، پژوهشگر تاریخ آموزش و پرورش با خودداری از مطلق گرایی ، خود را مقید به استفاده از فقط یک الگوی خاص نکرده و به تناسب از همه امکانات نظری که می توانند زوایای تاریک تاریخ آموزش و پرورش را روشن نمایند استفاده می کند.