عبدالجبار زرگوش نسب - دانشیار گروه فقه ومبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.

عقد مکره، عقدی است که شخص اکراه شده، کاری را بدون اینکه رضایت داشته باشد از روی اکراه و با تهدید اکراه کننده انجام می­دهد. شخص اکراه شونده فقط فاقد رضا و طیب نفس است ولی دارای قصد معامله می­باشد. از نظر فقها اکراه به دو صورت اکراه به حق و ناحق صورت می­گیرد که از نظر فقها اکراه به حق، اکراه صحیحی است و اکراه به ناحق مورد اختلاف فقها است. از نظر مشهور فقهای امامیه، قانون مدنی عراق و قانون مدنی ایران، اکراه باعث غیر نافذ شدن معاملات می شود که با رضایت بعدی مکره به عقد صحیح و نافذ تبدیل می­گردد. فقهای اهل سنت معتقدند که اکراه موجب باطل شدن معاملات می ­شود جز فقهای حنفی که اکراه را در عقود قابل فسخ و غیر قابل فسخ با هم متفاوت می­دانند. در فقه  و قانون مدنی عراق و ایران  یکی از شرایط صحت معامله داشتن اختیار متعاقدین است که مقصود از «اختیار» آن است که عاقد مضمون عقد را با رضای کامل(طیب نفس) و وقوع اثر عقد و معامله (ایجاد تعهد یا نقل ملکیت) را قصد کنند نه با کراهت. در نتیجه اکراه، رضای مفاد عقد را از بین  می برد. ضرورت اعتبار این شرط قدر مسلم از معنای آیه شریفه «الا ان تکون تجاره عن تراض» می باشد و همچنین عدم ترتب آثار بر عقدی که از روی اکراه منعقد گردیده به وضوح از حدیث نبوی معروف به حدیث رفع استفاده شده است.این پژوهش موضوع را به روش توصیفی تحلیلی  مورد بررسی قرارداده است.

مفهوم شناسی, اکراه, معاملات, نظام حقوق عراق, فقه اسلامی