مهرداد آقائی - دانشیار زبان و ادبیات عربی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه محقق اردبیلی
حسین حدیدی - هیئت علمی و مدیر گروه زبان و ادبیات عرب دانشگاه پیام نور سازمان مرکزی تهران

قرآن کریم به عنوان هسته مرکزی و اصلی دین اسلام و علوم قرآنی دربردارنده معارف و مفاهیم علمی و ادبی است که در میان کتاب­های مختلف به عنوان «ام الکتاب» شناخته شده است. علومی همچون صرف، نحو و بلاغت پیدایش و تکامل خود را وام­دار قرآن مجید هستند. در این میان، علم بلاغت از جمله دانش­های کاربردی است که با مزیت بخشیدن به سخن و مصونیت آن از برخی اشتباهات به شیوه بیان معانی و به شیوه هماهنگی سخن با موقعیت بیان آن می پردازد. یکی از ابعاد اعجازآمیز این کتاب، کاربرد معانی حروف در آن است. سوالی که این پژوهش در صدد آن است که با روش توصیفی، تحلیلی به آن پاسخ گوید این است که آیا معانی حروف در قرآن کریم همگی حقیقی­اند یا مجازی؟ در بررسی این نکته نظر به این بسنده می­کنیم که هر کلمه در اصل قرارداد خود برای یک معنای خاص وضع شده است، ولی به دلایل مختلف از جمله معنای مجازی، عرفی، اصطلاحی و غیره برای معانی دیگر نیز به کار گرفته شده است. استعاره یکی از مباحث مهم و ضروری و پرکاربرد در علم بلاغت است. استعاره تبعیه تصریحیه به بررسی معانی حروفی از قبیل حروف جاره، عطف، مشبهه بالفعل و. . . که در معنای اصلی خود به­کار نرفته­اند، می­پردازد. کاربرد این نوع استعاره در جای جای قرآن کریم از بسامد بالایی برخوردار است.

قرآن کریم, بلاغت, استعاره تبعیه تصریحیه, معانی حروف