عباس همامی
سمیه خلیلی آشتیانی

ماتریدیه از فرق کلامی جهان اسلام است که تا دوران معاصر در میان پیروان مکتب فقهی حنفی پیروان بسیار دارد. پایه گذار این فرقه کلامی، ابومنصور محمد بن محمد ماتریدی (د ح ۳۳۳ق)، صاحب آثار متعددی از جمله تفسیر تاویلات اهل السنه است. وی در این تفسیر با کاربرد معتدل ادله عقلی و نقلی مبانی مکتب کلامی خود را در تقابل با مکتب اشاعره و نیز معتزلیان تثبیت می کند. نگرشهای کلامی او به مباحثی همچون لزوم عقلی شناخت خدا پیش از بعثت پیامبران (ع)، مخلوق بودن ایمان و در نتیجه مخلوق بودن افعال انسان، و همچنین رویکرد خاص این مکتب به مسئله امکان رویت خداوند را می توان در جایجای این تفسیر سراغ گرفت. بنا داریم در این مطالعه دریابیم که ماتریدی همچون مفسری با رویکرد کلامی، بلکه همچون یکی از نخستین مفسران سرشناس با رویکرد کلامی، از چه روشهایی برای تفسیر قرآن کریم بهره جسته است و روش وی چه شباهتها و تفاوتهایی با معاصرانش دارد. چنان که خواهیم دید، وی در این تفسیر بیش از هر چیز همچون یک متکلم ظاهر شده، و غلبه رویکرد کلامی بر تفسیر، نگرش از دیگر منظرها را به محاق برده است؛ چنان که علوم ادبی، تاریخ و فقه در این تفسیر جایگاهی ندارند.

ماتریدیه, ابومنصور ماتریدی, تاویلات اهل السنه, معتزله, اشاعره, تاریخ تفسیر